شطرنج

شطرنج یک بازی استراتژیک و فکری است که بین دو نفر انجام می‌شود. این بازی بر روی یک صفحه مربعی با 64 خانه (8x8) بازی می‌شود و هر بازیکن 16 مهره دارد که شامل یک شاه، یک وزیر، دو رخ، دو اسب، دو فیل و هشت پیاده است. هدف اصلی بازی شطرنج، مات کردن شاه حریف است، به این معنی که شاه حریف در وضعیتی قرار گیرد که نتواند از حمله فرار کند.

شطرنج ریشه‌های تاریخی عمیقی دارد و به نظر می‌رسد که از هند در قرن ششم میلادی آغاز شده باشد. این بازی به تدریج به ایران، سپس به دنیای اسلامی و در نهایت به اروپا منتقل شده است.

هر نوع مهره در شطرنج حرکت خاص خود را دارد. برای مثال:

شاه: می‌تواند یک خانه در هر جهت حرکت کند.

وزیر: می‌تواند در هر جهت و به هر تعداد خانه حرکت کند.

رخ: می‌تواند به صورت عمودی یا افقی و به هر تعداد خانه حرکت کند.

فیل: می‌تواند به صورت قطری و به هر تعداد خانه حرکت کند.

اسب: به شکل “L” حرکت می‌کند (دو خانه در یک جهت و یک خانه در جهت عمود بر آن).

پیاده: معمولاً یک خانه به جلو حرکت می‌کند و در اولین حرکت خود می‌تواند دو خانه به جلو برود. پیاده‌ها برای گرفتن مهره‌های حریف به صورت قطری حرکت می‌کنند.

مات و پت: اگر شاه یک بازیکن در معرض حمله باشد و نتواند از آن فرار کند، آن بازیکن مات شده و بازی را می‌بازد. اگر هیچ حرکتی برای هیچ یک از مهره‌ها وجود نداشته باشد و شاه در معرض حمله نباشد، بازی پت می‌شود که به معنای تساوی است.

کیش: وقتی که یک مهره حریف به گونه‌ای حرکت می‌کند که شاه بازیکن در معرض خطر قرار می‌گیرد، آن بازیکن کیش می‌شود. در این حالت، بازیکن باید در نوبت بعدی خود یکی از این اقدامات را انجام دهد: حرکت دادن شاه، مسدود کردن حمله و یا گرفتن مهره حریف. اگر بازیکن نتواند هیچ‌یک از این اقدامات را انجام دهد و شاه همچنان در معرض حمله باشد، وضعیت مات ایجاد می‌شود که به معنای پایان بازی و باخت بازیکن است.

تصویر معنی شطرنج

لغت نامه دهخدا

شطرنج. [ ش ِ / ش َ رَ ]( معرب، اِ ) مأخوذ از شترنگ فارسی که بازی معروف است. گویند در زمان انوشیروان این بازی را از هند به ایران آوردند و بزرگمهر درمقابل آن بازی نرد را اختراع نموده به هند فرستاد. ( ناظم الاطباء ). بازیی است معروف و به فارسی آوند خوانند و سین لغتی است در آن و آن مأخوذ است از شطارة یا از تسطیر. ( منتهی الارب ). به کسر شین نوعی بازی است و نباید بفتح شین آورد و به سین هم آمده است. ( از اقرب الموارد ). در قاموس و مؤید الفضلاء و مدار و منتخب اللغات به کسر شین آمده و صاحب بهار عجم و دیگر اهل لغت نیز به کسر شین نوشته اند و به فتح ضعیف گفته اند چرا که معرب است و وزن فعل بالفتح در کلام عرب نیامده و صاحب بهار عجم نوشته که این معرب سترنگ است که لفظ فارسی است به معنی بیخی که بصورت آدمی باشد و لهذا آن را مردم گیا نیز گویند چون اکثر مهره های این بازی به نام انسان است بمجاز این بازی را نیز سترنگ گفته اند و نیز صاحب بهار عجم نوشته که بعضی محققین چنین گفته اند که معرب چترنگ است که لفظ هندی است مرکب از چتر که به معنی عدد چهار است و انگ که به معنی عضو است و به مجاز به معنی رکن استعمال یافته لهذا چترانگ فوجی را گویند که چهار رکن داشته باشد و این بازی نیز چهار رکن دارد سوای شاه و فرزین که فیل و اسب و رخ و پیاده است. و بعضی معرب شدرنج که مرادف رفت رنج باشد و بعضی معرب صدرنگ گفته اند و رنگ به معنی حیله. نام واضع شطرنج حکیم لجلاج است. و بعضی محققین نوشته اند که واضع صهصه بن واهربن فیلسوف است و صاحب رشیدی در جایی نوشته که شطرنج به معنی اقسام غله که بهم آمیزند پس از این مستفاد می شود که شطرنج معرب آن باشد و به مناسبت آمیزش اقسام مهره ها بازی معروف را نیز شطرنج می گفته اند و خان آرزو در سراج اللغات نوشته که اگرچه لفظ شطرنج را با کسر نوشته لیکن به فتح هم صحیح است. و با لفظ باختن و چیدن و گستردن و ساختن مستعمل. ( از آنندراج ) ( از غیاث اللغات ). فارسی معرب و برخی شین آن را مکسور گردانند تا با وزن جِردَحل موافق شود زیرا در زبان عرب اصل فَعلَل وجود ندارد. ( ازالمعرب جوالیقی ص 209 ). لیدیان از حیث هوش و ذکا و ابتکار در مرتبه عالی بودند و بازی شطرنج را پیش از هندیها شناختند و ادعای هندیان در اختراع شطرنج عاری از حقیقت است. ( از نقود العربیة ص 87 ). گویند چون طلحند پسر مای هندی در جنگ با «گو» پسر عم و برادر امی خود بر سر تاج و تخت کشته شد و مادر وی از مرگ او بیقرار گشت گروهی از دانشمندان هندی شطرنج را اختراع کردند تا این زن بدان سرگرم گردد و مرگ فرزند از یادببرد صاحب آنندراج واضع شطرنج را صهصه بن واهر از حکمای هندو صاحب برهان صهصه بن واهر و دیگری نذربن داهریا مصه نگاشته. ( یادداشت مؤلف ). شترنگ. پهلوی شترنگ از سنسکریت شترنگه. ( از فرهنگ فارسی معین ). صفحه ای مسطح از چوب و جز آن خانه خانه که در هر ضلع هشت خانه به دو رنگ سیاه و سپید و در تمام سطح شصت و چهارخانه سیاه و سپید دارد و مهره هایی به شکل و اسامی شاه و وزیر و رخ و فیل و اسب و پیاده در دو رده روی این صفحه و یا به اصطلاح قدما «رقعه » چینند چون دو صف سپاه. شاه و وزیر در وسط رده اول قرار گیرند و طرفین آن دو پیل یکی در خانه سیاه و یکی در خانه سفیدواقع شود و سپس دو اسب، و در دو مربع آخر دو طرف صف اول دو رخ جای داده شود و هشت پیاده در صف دوم ( بطرف داخل صفحه ) در هر خانه یکی چیده شود. و در سوی دیگر شطرنج نیز به همین نحو مهره ها را ترتیب می دهند. حرکت فیل اُریب است و هرچند خانه که بتواند پیش می رود و حرکت پیاده مستقیم اما یک خانه یک خانه است و مهره حریف را از چپ و راست می زند. حرکت اسب یک خانه به جلو و سپس خانه دیگر به چپ یا راست است. رخ مستقیم حرکت می کند هر مقدار خانه که بتواند. و وزیر مستقیم و چپ و راست هر چند خانه که بتواند حرکت می کند. و شاه به هر سو می تواند رفت اما خانه به خانه:

فرهنگ معین

(شَ رَ ) [ معر. ] (اِ. ) = شترنگ: نوعی بازی فکری به وسیلة مهره هایی با نام های شاه، وزیر، اسب، رخ، فیل، سرباز.

فرهنگ عمید

نوعی بازی فکری که بر روی یک صفحه ۶۴ خانه ای سیاه و سفید با ۳۲ مهره (۱۶ سفید و ۱۶ سیاه ) صورت می گیرد. هردسته از مهره های سیاه وسفید شامل ۸ مهرۀ پیاده و ۲ رخ و ۲ اسب و ۲ فیل و یک وزیر (یا فرزین ) و یک شاه است. &delta، می گویند آن را در زمان انوشیروان از هندوستان به ایران آورد ه اند.

فرهنگ فارسی

( اسم ) بازیی است که به وسیله مهره های با اشکال مختلف: شاه وزیر اسب رخ فیل پیاده بر روی صحنه ای چوبین دارای خانه های متعدد بازی کنند.

جملاتی از کلمه شطرنج

فریاد ز بد بازی دوری که برافشاند این عرصهٔ شطرنج فرو چیدهٔ ما را

خرمن سوخته شد ملک و بر ایشان به جُوی اسب شطرنج کجا غم خورد از بی کاهی

سیف فرغانی در زمره عشاق تو نیست اسب شطرنج بمیدان نرود با دلدل

استاد بزرگ عنوانی برای بازیکنان بسیار قوی شطرنج است که توسط فدراسیون جهانی شطرنج به آنان اعطا می‌شود. به غیر از قهرمان جهان شدن، استاد بزرگ، بالاترین عنوانی است که یک بازیکن شطرنج می‌تواند به آن دست پیدا کند.

وی موفق شد در قالب تیم ملی شطرنج نروژ و با حضور ماگنوس کارلسن قهرمان شطرنج جهان به مقام دوازدهمی تیمی رقابتهای المپیاد شطرنج سال ۲۰۱۶ دست یابد.