خیل به معنای اسب است و جمع آن به صورت خُیُول و اخْیال به کار میرود. همچنین، این واژه به طور مجازی به افرادی که سوار بر اسب هستند نیز اطلاق میشود. در گذشته، اسب به عنوان سریعترین وسیله نقلیه شناخته میشد و در میدانهای جنگ نقش بسیار مهمی ایفا میکرد. قرآن کریم در توصیف ویژگیهای قدرت نظامی که میتواند دشمن را بترساند، به اسب اشاره کرده است: وَ اعِدُّولَهُمْ... مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ…. همچنین خداوند به اسبان رزمندگان و صدای سمهای آنان و گرد و غباری که از زیر سمهایشان برمیخیزد، سوگند یاد کرده است: «وَالْعادِیاتِ ضَبْحاً فَالْمُورِیاتِ قَدْحاً فَالْمُغَیراتِ صُبْحاً فَاثَرْنَ بِهِ نَقْعاً فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعاً». این آیات به اسبان تندرو، مجاهدان اشاره دارد که در حال نفسزنان پیش میروند و به جرقههایی که در برخورد سمهایشان با سنگهای بیابان ایجاد میشود، و به هجومآوران در سپیدهدم که گرد و غبار را به اطراف پراکنده میکنند، سوگند میخورد. به دلیل اهمیت این مرکب در جنگ، اسلام سهمی از غنایم به دست آمده را برای آن در نظر گرفته بود که به صاحبش تعلق میگرفت. اسبها انواع مختلفی دارند که هر یک نام خاص خود را دارند.
خیل
لغت نامه دهخدا
خیل. ( ع اِ ) ج ِ اخیل. ( منتهی الارب ) ( از تاج العروس ) ( از لسان العرب ).
خیل. [ خ َ ی َ ] ( ع اِمص ) کبر. بزرگ منشی. ( منتهی الارب ) ( از تاج العروس ) ( از لسان العرب ).
خیل. ( اِ ) مخاط. لعاب غلیظی که از بینی آدمی برآید. ( برهان قاطع ) ( از ناظم الاطباء ). خلم:
همان کز سگ زاهدی دیدمی
همی بینم از خیل و خلم و خدو.عسجدی.
خیل. [ خ َ ] ( ع اِ ) لشکر. سپاه. ( ناظم الاطباء ). گروه سواران. ( غیاث اللغات ). لشکریان. سپاهیان. نظامیان. عساکر. آنان که خدمت لشکری کنند:
که هرچند هستند خیل و سپاه
همه برنشینند فردا به گاه.فردوسی.علمهای شاهی برآمد بماه
همه برنشستند خیل و سپاه.فردوسی.بیکبار بر خیل توران زنند
بر و بیخ ایشان ز بن برکنند.فردوسی.که ما خیل آن مرز فرخنده ایم
که اینجا چنین بزم افکنده ایم.فردوسی.دژ خاربنی بیند در دشت بترسد
گوید مگر آن خار ز خیل تو سواریست.فرخی.یک سوار ازخیل تو وز دشمنان پنجاه خیل
یک پیاده از تو وز گردنکشان پانصد سوار.فرخی.خیل بهار خیمه بصحرا برون زند
واجب بود که خیمه بصحرا برون زنی.منوچهری.سالار خانیان را با خیل و با خدم
کردی همه نگون و نگون بخت و خاکسار.منوچهری.بامدادان که زمین بوسه دهندش پسران
چهل واند ملک بینی با خیل و سپاه.منوچهری.خوارزمشاه با خیل سوی بخارا تاختن آورد. ( تاریخ بیهقی ). امیر را آگاه کردند فرمود بخیل باز باید داشت همگان را بازداشتند. ( تاریخ بیهقی ). حاجب بزرگ از نشابور برفت با غلامان و خیل خود. ( تاریخ بیهقی ). و چند حاجب و سرهنگان این پادشاه با خیلها. ( تاریخ بیهقی ).
گریزان شد شب تیره ز خیل صبح رخشنده
چنانچون باطل از حقی و ناپیدا ز پیدایی.ناصرخسرو.خیل ابلیس چو بگرفت خراسان را
جز بیمگان درنگرفت قرار ایمان.
فرهنگ معین
فرهنگ عمید
۲. [قدیمی] گروه اسبان، گلۀ اسب.
۳. [قدیمی] گروهِ سواران.
۴. [قدیمی] قبیله، طایفه.
فرهنگ فارسی
( اسم ) ۱ - گروه اسبان. ۲ - گروه سواران. ۳ - سپاه لشکر فوج. ۴ - پیرو مرید. ۵ - اردوگاه لشکرگاه. ۶ - قبیله طایفه. جمع: اخیال خیول.
شهریست نزدیک قزوین
دانشنامه عمومی
• الشاد حسین اُف — قهرمان ملی جمهوری آذربایجان.
دانشنامه اسلامی
در فقه به اسبی که در خصوص جنگ از آن استفاده می شده، اطلاق می گردد. همچنان که در قرآن آمده است: «وَاعِدُّوا لَهُمْ مَااسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّاللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ» «در مبارزه با دشمنان اسلام، آنچه در توان دارید از قدرت و نیرو و اسبان جنگی آماده سازید؛ تا دشمنان خدا و دشمنان خودتان را به ترس و رعب بیندازید.»
خیل در کلام حضرت علی
حضرت علی (علیه السلام) فرمود:«خُیُولُ الْغُزاةِ فِی الدُّنْیا هِیَ خُیُولُهُمْ فِی الْجَنَّةِ» «اسبهای رزمندگان در دنیا همان اسبهای آنهاست در بهشت.»
خیل از شاخص های قدرت نظامی
در گذشته اسب سریعترین مرکب محسوب می شد و در میدانهای جنگ کارآیی بالایی داشت قرآن کریم در معرفی شاخصهای قدرت نظامی که موجب ترس و وحشت دشمن می شود، از اسب سخن به میان آورده است: «وَ اعِدُّولَهُمْ... مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ...» همچنان خداوند به اسبان رزمندگان و جرقّه سُمِّ آنان و گرد و غباری که از زیر سُمّ آنان برمی خیزد، سوگند یادکرده است.«وَالْعادِیاتِ ضَبْحاً فَالْمُورِیاتِ قَدْحاً فَالْمُغَیراتِ صُبْحاً فَاثَرْنَ بِهِ نَقْعاً فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعاً» سوگند به اسبان دونده (مجاهدان) در حالی که نفس زنان پیش می رفتند و سوگند به افروزندگان جرقه آتش (در برخورد سُمهایشان با سنگهای بیابان و سوگند به هجوم آوران سپیده دم، که گرد و غبار به هر سو پراکندند، و (ناگهان) در میان دشمن ظاهر شدند.به خاطر نقش بارز این مرکب در میدان جنگ، اسلام از غنایم به دست آمده برایش سهمی قرار داده بود که به صاحب آن تعلق می گرفت.اسب دارای انواع مختلفی است که هر کدام دارای اسم مخصوص به خود می باشند.
احکام خیل
...
[ویکی الکتاب] معنی خَیْلِ: اسبها (گاهی مجازا به اسب سوار هم اطلاق میشود. )
معنی مُخْتَال: کسی است که دستخوش خیالات خود شده، و خیالش او را در نظر خودش شخصی بسیار بزرگ جلوه داده، در نتیجه دچار به کبر گشته، از راه صواب گمراه شده است ( اسب را هم اگر خیل میخوانند برای این است که با غرور راه می رود)
معنی مُغِیرَاتِ: سوارانی که غافلگیرانه به دشمن هجوم میبرند(کلمه مغیرات جمع مؤنث اسم فاعل از باب افعال اغارة است، و اغارة و همچنین غارة به معنای سواره هجوم بردن بر دشمن به طور ناگهانی است، و این جمله که به ظاهر و مجازا صفت خیل قرار گرفته، در واقع صفت سوارگان صاحب خ...
معنی مُّسَوَّمَةً: نشاندار- چهار پایی که آزادانه در مراتع می چرد ونیازی به اینکه برای علوفه بریزند، ندارد(کلمه مسومه که از ماده(س،و،م) گرفته شده، به معنای چریدن حیوان است، گفته میشود: سامت الأبل یعنی شتر براه افتاده تا برود و در صحرا بچرد، و این گونه حیوانات را که...
تکرار در قرآن: ۹(بار)
(بر وزن علم و فلس) گمان. «خال الشیء:ظنّه» (اقرب) آن گاه رشتهها و عصاهای آنها از سحرشان، به موسی گمان میرفت که به شتاب حرکت میکند. خیلاء به معنی تکبّر از روی خیال و فرض است و مختال به معنی متکبّر از همین است فخور کسی است که مناقب خود را میشمارد و به رخ مردم میکشد. ولی تکبّر خود پسندی در نفس است. ایم کلمه در قرآن مجید سه بار به کار رفته و در هر سه بار بکار رفته و در هر سه با لفظ فخور توأم است گوئی از فخور بودن قابل انفکاک نیست. * خیل به معنی اسبان است و از لفظ خود مفرد ندارد به عقیده راغب اسبان را از آن جهت خیل گفتهاند که هر که به آن سوار شود در خود احساس تکبّر میکند و یه عقیده طبرسی علّت این تسمیه آن است که اسب در راه رفتن متکبّر است. در مفردات میگوید: خیل در اصل به معنی اسبان و سواران است و در قول خداوند هر دو مراد است و نیز در هر یک منفرداً استعمال میشود چنانکه روایت شده «یا خَیْلَ اللّهِ اَرْکَبی» ای لشگر خدا سوار شو که مراد سواران است و مثل قول آن حضرت «عَفُوتُ لَکُمْ عَنْ صَدَقَهِ الْخَیْلِ» زکوة اسبان را نسبت به شما عفو کردم که مراد اسبان است. ناگفته نماند کلمه «یا خیل اللّه ارکبی» سخن حضرت رسول صلی اللّه علیه و آله و سلم است که چنان دستور میداد ابن سعد علیه و علی اتباعه لعائن اللّه، این جمله را در کربلا به لشگریان منحوس خود گفت. و خیل در آیه اسبان و سواران هر دو مراد اند گرچه سواران شیطان نحوه دیگر اند و در «جلب» گذشت ولی در آیه «وَ مِنْ رَباطِ الْخَیْلِ» ظاهراً فقط اسبان مراد است و کلمه «رباط» که به معنی بستن است مانع از اراده سواران ولی در نهج البلاغه مواردی هست که از خیل، اسبان و سواران هر دو اراده شده مثل «هذا اَخُو غامِدٍ وَ قَدْوَرَدَتْ خَیْلُهُ الْاَنْبارَ... وَ اَزالَ خَیْلَکُمْ عَنْ مَسالِحِها» (خطبه27).
ویکی واژه
گروه سواران.
اخیال، خیول.
جملاتی از کلمه خیل
بر چنین اسب در نیاید نیز خیل احداث روزگار مرا
به زر سیکی نمییابم در این شهر وگرنه نیست در طبعم بخیلی
گهر ز قبه او فوج فوج موج انگیز چو خیل حور نسیمش گرفته بر سرمار