قاآن

قاآن واژه‌ای است که به معنای سلطان یا پادشاه در زبان‌های مختلف، به ویژه در زبان‌های ترکی و فارسی، استفاده می‌شود.

این واژه به عنوان لقبی برای رهبران و فرمانروایان در تاریخ و فرهنگ‌های مختلف به کار رفته است.

در تاریخ، عنوان قاآن به ویژه در مورد امپراتوری‌های بزرگ آسیای مرکزی مانند امپراتوری مغول و ترک‌ها به کار می‌رفته است.

به عنوان مثال، چنگیزخان به عنوان قاآن مغول شناخته می‌شود.

لغت نامه دهخدا

( قاآن ) قاآن. ( مغولی، اِ ) پادشاه ذی شأن عظیم عادل و سخی. ( رشیدی ) ( غیاث اللغة ) ( آنندراج ). || لقب پادشاهان ترکستان و چین باشد. ( نفایس الفنون ) ( رشیدی ) ( غیاث اللغه ). خاقان چین. پادشاه چین هرکه باشد. ( برهان ). کلمه مغولی است به معنی شاهنشاه. ( جغتائی ص 389 ). لقب پادشاهان مغولستان مانند منگوقاآن و اوکتای قاآن و اختصاصاً به پادشاه اخیر اوگتای قاآن اطلاق میشود. ( حاشیه برهان چ معین ):
خراج کشور قاآن بهایش
وزین کمتر نشایستی عطایش.عماد فقیه.
قاآن. ( اِخ ) ( اوگتای ) پسر سوم چنگیزخان است که به کفایت و رأی و تدبیر و ثبات و وقار معروف و مشهور بوده ولی میل فراوان به همنشینی زنان و شرابخوری داشته و به همین جهت بارها مورد ملامت و مؤاخذه پدرش چنگیز قرار گرفته است. چون چنگیز به سال 624 هَ. ق. درگذشت، قریب دو سال کسی بر تخت سلطنت جلوس نکرد و هیأتی مرکب از شاهزادگان و امیران کارهای مملکتی را اداره می کردند، سپس به موجب وصیت چنگیزخان اوکتای قاآن را به شاهی انتخاب کردند ( 626 هَ. ق. ). قاآن در دوران پادشاهی خود ( 626 - 639 هَ. ق. ) با قدرت و تدبیر به اداره کشور پرداخت، و با مشورت بزرگان اردوئی بسوی ختا ( چین شمالی ) و اردوی دیگری بسوی ایران جهت سرکوبی قطعی سلطان جلال الدین و فتح آذربایجان و کردستان روانه کرد. سپاهیان اوکتای قاآن به سرکردگی جرماغون، غزنین و کابل و سند و زابلستان را کاملاً تصرف کردند.
اوکتای قاآن در سال 627 یعنی موقعی که سرداران او در ایران و الجزیره و ارمنستان و گرجستان و شام و عراق مشغول تعقیب جلال الدین و تسخیر ممالک او بودند، با دو برادر خویش جغتای و تولی و پسران خود به طرف چین خاص و جلگه هنگ هو حرکت کرد و سرانجام تا سال 631 تمام چین شمالی و مملکت کره به تصرف مغول درآمد. قاآن پس از تسخیر چین شمالی حکومت آن دیار را به مشاور مسلمان پدر خود محمود یَلَواج سپرد. پس از فتح چین، ممالک روس و چرکس و بلغار را فتح کرد ( 632 - 638 ) و روسیه از این تاریخ تا دو قرن و نیم ( 636 - 886 هَ. ق. ) در تحت تسلط مغول و محکوم حکم و اداره ایشان بود. پس از فتح روسیه نوبت آلمان و لهستان و مجارستان بود که تا سال 639 قسمتی از آنها فتح گردید و چون مجاریها ( هنگری ها ) با مغول از یک نژاد بودند، پس از یک سال مملکت ایشان را رها کرده به همان تبعیت رسمی قناعت نمودند. در سال 639 چون خبر فوت قاآن به اروپا رسید، لشکر مغول به آسیا مراجعت کردند ونقشه تسخیر آلمان و اروپای غربی به انجام نرسید و قسمتی از این نواحی از آسیب حمله مغول محفوظ ماند. رجوع به فهرست تاریخ مغول تألیف مرحوم اقبال و جهانگشای جوینی و جامع التواریخ رشیدی شود.

فرهنگ عمید

( قاآن ) ۱. پادشاه بزرگ، شاهنشاه.
۲. لقب پادشاهان مغول: اُکتای قاآن، منکوقاآن.

فرهنگ فارسی

( قا آن ) ( اسم ) ۱ - شاهنشاه پادشاه بزرگ: اگتای قا آن منگوقا آن ۲ - اگتای قا آن.
پسر سوم چنگیز خان است که به کفایت و رای و تدبیر و ثبات و وقار معروف و مشهور بوده.

دانشنامه عمومی

قاآن. قاآن، خاآن یا هاآن ( خط مغولی - تبتی: ꡢꡝꡋ لاتین نویسی: Qa'an خط سیریلیک: Хаан لاتین نویسی: Khaan )، صورت مغولی عنوان خاقان است که از واژه ترکی باستان «قاغان» وام گرفته شده است. در خط سنتی زبان مغولی که برپایه خط اویغوری است، این عنوان به همان شکل قاغان ( ᠬᠠᠭᠠᠨ ) نوشته می شود. قاآن عنوان رسمی امپراتوران امپراتوری مغول و دودمان یوآن محسوب می شد.
قاغان ( Qaγan یا Qaɣan )، عنوانی کهن و شناخته شده در خانواده زبان های مغولی تبار و سایر خانواده های زبان های آلتایی تبار محسوب می شود. در منابع چینی این عنوان برای فرمانروایان امپراتوری های عشایری شیان بئی و ژوژان که از نظر زبانی احتمالاً با مغولان مرتبط بودند گواهی شده است. در کهن ترین شواهد مکتوب شناخته شده از زبان های مغولی تبار یعنی سنگ نوشته های بوگوت و خویس تولگوی نیز عنوان قاغان ذکر شده است.

دانشنامه آزاد فارسی

قاآن. عنوان و لقب حکمرانان مغول. نخستین حکمران مغول که این عنوان را برای خود انتخاب کرد اُوْگتای قاآن بود. پس از وی بعضی جانشینان او نیز همین لقب را داشتند. شاهزادگانی که به سلطنت نمی رسیدند نمی توانستند این عنوان را انتخاب کنند.

جملاتی از کلمه قاآن

مجو در گریه قاآنی صبوری که نتوان کرد در دریا عمارت

اسماعیل قاآنی اکبرنژاد در ۱۷ مرداد سال ۱۳۳۶ در شهر مشهد زاده شد و دوران کودکی و نوجوانی، تا دریافت مدرک دیپلم متوسطه را در شهر مشهد سپری کرد. پس از تأسیس سپاه پاسداران، از سال ۱۳۵۸ به عضویت در سپاه پاسداران درآمد.

جانا ز غم خال تو قاآنی بیدل ای بس که ملامت ز عم و خال کشیده

قاآنی یکی از امضا کنندگان نامهٔ تهدید آمیز فرماندهان سپاه در جریان وقایع ۱۸ تیر ۱۳۷۸ به سید محمد خاتمی؛ رئیس‌جمهور وقت بود.

از گدایان درش آشفته انعامم رسید نیست بر جان منتی از حاتم و قاآن مرا

هم به قاآنی بفرما تا ببوسد دست تو تا دهانش‌ در سخن‌ گردد چون دستت درفشان