دولت سَبَأ یکی از حکومت‌های باستانی یمن و از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین دولت‌ها در تاریخ شبه جزیره عربستان به شمار می‌رود. این دولت در جنوب دولت معین، شمال دولت قتبان، شمال غربی حضرموت و در شرق ربع الخالی قرار داشت و به تدریج نام و شهرتش بر سایر سرزمین‌های همجوار غلبه یافت. به احتمال زیاد، شکل‌گیری این دولت به قرن هشتم یا اوایل قرن نهم قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. از این زمان تا زمان سقوط دولت مستقل یمن به دست حبشی‌ها در سال ۵۲۵ میلادی، تاریخ سلطنت سبأ به چهار دوره تقسیم می‌شود. دو دوره اول به معنای واقعی دولت سبأ بوده و در دو دوره بعد، هرچند نام سبأ حفظ شده بود، اما بیشتر قدرت و نفوذ در دست اقوام دیگر یمنی قرار داشت. به نظر می‌رسد این چهار دوره با چهار واقعه مهم مرتبط است: پایان دوره اول و آغاز دوره دوم با انقراض کامل یا از دست رفتن موقعیت مهم دولت معین، آغاز دوره سوم با سقوط دولت قتبان و افزایش نفوذ ریدان و حِمیَرها، و آغاز دوره چهارم با تسلط حبشه و انقراض دولت حضرموت همزمان است. دوره نخست حکومت کهنه که به نام مکارب یا سبأ شناخته می‌شود، از آغاز تأسیس دولت سبأ تا حدود قرن ششم قبل از میلاد مسیح ادامه داشت. نام چند تن از پادشاهان سبأ از کتیبه‌ها استخراج شده که در مجموع به پنج نام می‌رسد و به احتمال زیاد ۱۴ نفر از آن‌ها یک سلسله را تشکیل می‌دهند که به ترتیب در مملکت سبأ فرمانروایی کرده‌اند. برخی از این پادشاهان نام‌های مشابهی مانند یثعمر یا یثمر دارند. در کتیبه‌ها و نقش‌های آشوری ذکر شده است که دولت سبأ در زمان پادشاهان تیگلت پیلسر سوم، سارگون دوم و سناخریب تأسیس شده است؛ و آغاز تأسیس آن از سال ۸۰۰ قبل از میلاد تا سال ۱۱۵ قبل از میلاد، که نقطه عطفی در تاریخ جدید مملکت سبأ به شمار می‌رود، میباشد.
سبا
لغت نامه دهخدا
سبا. [ س َ ] ( اِخ ) نام شهر بلقیس بنت هدهاد در بلاد یمن و یمنع. ( آنندراج ) ( منتهی الارب ). نام شهری است که بلقیس پادشاه آن شهر بود. ( برهان ). نام شهر بلقیس که در نکاح حضرت سلیمان علیه السلام آمده بود. و در ملک یمن است در اقلیم اول. ( غیاث ). زمینی است به یمن و شهر آن «مأرب » و بین آن و صنعاءصدروزه راه بود. ( معجم البلدان ). اسم مملکتی است دراشعیا 43:3 که در مزامیر 72:10 سبا خوانده شده است و در افریقا در شمالی ِ بلاد حبش واقع میباشد. یوسیفن گوید که سبا همان میروی میباشد که در نوبیا است لکن معلوم است که این اسم مقاطعه معتبر و باوسعتی در کنار دریای قلزم بوده است و در سایر جاها شبا مذکور است. یونانیان ساکنان شبا و سبا را سبئین میگفتند. امالفظ شبا و سبا در زبان عبرانی تفاوت کلی دارد. اما سبا یا سباء که در کتاب اول پادشاهان 10:10 و 4 و 11و 13 و دوم تواریخ ایام 9:1 و 3 و 9 و کتاب ایوب 6:19 در عبرانی شبا میباشد و با وجودی که سبا نوشته شده است قصد از بلاد دیگری است. رجوع به شبا شود. ( قاموس کتاب مقدس ). شهرکی است با نعمت و مردم بسیار. ( حدود العالم ): با پیغمبر خدا من بر زمین سبا بودم و سبا در یمن است. ( قصص الانبیاء ص 164 ). و چون عرب از زمین سبا بگریختند از سیل العرم...
فرهنگ عمید
فرهنگ فارسی
المنصور
فرهنگ اسم ها
معنی: سی وچهارمین سوره قرآن، ( مجاز ) انسان، ( اَعلام ) ) ( = سباء ) سوره ی سی و چهارم از قرآن کریم، ) نام شهر بلقیس، ) مملکتی باستان در جنوب جزیره العرب در هزاره ی اول پیش از میلاد، ( در عبری ) سبا به معنی 'انسان ' است، نام شهری در یمن که بلقیس ملکه انجا بوده است
دانشنامه آزاد فارسی
(یا: سَبَأ) نام قبیله و شهر بلقیس در سرزمین یمن. در قرآن کریم در سوره های نَمْل و سبا از این شهر نام برده شده است. مردم این شهر دارای تمدن کهن بوده و در آبیاری و سدسازی مهارت داشته اند و سدّ مأرب، که مورخان بنای آن را به لقمان بن عاد، و تعمیر آن را به بلقیس نسبت داده اند، از آثار این شهر است. در این شهر بوستان های چندطبقه قرار داشته و بلقیس ملکۀ آن جا بوده است. در قرآن کریم به روی گرداندن مردم این شهر از آیات حق و در نتیجه فرستادن سیلی بنیان کن از سوی خداوند اشاره شده است، سیلی که سدّ مأرب را درهم شکست و قوم سبا را به اطراف پراکند. برخی معتقدند که عَرِم نام وادیی است که در آن سیل عَرِم واقع شد و یا نام پادشاهی است که در زمان او این حادثه اتفاق افتاده است. داستان دیگر قرآن به فرستادن نامۀ حضرت سلیمان و بازگرداندن هدیه ها توسط او و آمدن بلقیس به سوی سلیمان و آوردن تخت بلقیس و آزمودن او در شناختن تختش اشاره شده است و این که بلقیس هنگام ورود به قصر نتوانست شیشه را از آب تشخیص دهد و سرانجام تسلیم حکومت سلیمان شد. سبا همچنین لقب عبدالشمس یا عامر نیز بوده که اکثر قبایل یمن به او منتهی می شوند و نیز در معنی این واژه به نام آبی که متعلق به قبیلۀ بنی سلیم است و نیز نام کوهی اشاره شده است.
