قاانی

لغت نامه دهخدا

( قاآنی ) قاآنی. ( اِخ ) میرزا حبیب اﷲ متخلص به قاآنی. در حدود 1222 هَ. ق. یعنی در زمان سلطنت فتحعلیشاه در شیراز متولد گردید. پدر او میرزا محمدعلی شاعر بودو گلشن تخلص داشت. اصل ایشان از ایل زنگنه بود که در عراق و فارس سکونت نمودند. وی در عهد جوانی سفر خراسان کرد و در آنجا تحصیل علوم و ادبیات نمود و شعر سرودن آغازید و آنگاه تخلص حبیب میکرد و به تدریج شهرتی یافت و در نزد حسنعلی میرزا شجاع السلطنه که حکومت آن سامان داشت مقرب شد و قصائدی در مدح او بپرداخت و به امر او به قاآنی متخلص شد، و آن به نسبت اسم پسر شجاع السلطنه یعنی اوکتاقاآن بوده است. قاآنی مدتی در خراسان و کرمان ملتزم حضور او بود و همین شاهزاده او را پیش فتحعلیشاه معرفی نمود. بعد از اقامت درخراسان و شیراز و کرمان به تهران آمد و در آنجا معروفتر شد و در دربار محمدشاه خاصه ناصرالدین شاه تقرب بسیار پیدا کرد. آنچه از اخبار بدست می آید قاآنی اول شاعر ایران است که به آموختن زبان فرانسه آغاز نمود. قاآنی را میتوان پس از صائب معروفترین شاعر ایران در تمام دوره صفوی و قاجار شمرد. و شاید در طراز سخن و خوبی وصف و انتخاب کلمات و استعمال لغات و تتبع اشعار قدما کمتر کسی از سخنگویان این دوره با او برابری تواند کردن. مخصوصاً هنر او در قصیده است ولی درغزل نیز استادی نشان داده است. در مسمط و ترجیعبند دستی داشته و مهارت به خرج داده است ولی باید گفت همانطور که حلاوت عبارت در اشعار قاآنی بیشتر است معانی فلسفی و اخلاقی کم است. در دیوانش قصائد مدحیه که توان گفت شاهکار او است بسیار است. سرمشق او شاعران خراسان اند و بخصوص نسبت به منوچهری علاقه خاصی نشان میدهد. مخصوصاً ناصرالدین شاه را بسیار ستوده و اغلب قصائد و مسمطات را با وصف شیرین از طبیعت شروع کرده است ؛ از آن جمله مسمطی است که بند اول آن نقل میشود:
بنفشه رسته از زمین بطرف جویبارها
و یا گسسته حور عین ز زلف خویش تارها
ز سنگ اگر ندیده ای چه سان جهد شرارها
به برگهای لاله بین میان لاله زارها
که چون شراره میجهد ز سنگ کوهسارها.
و نیز در مسمط زیرین شوق لطف بهار و عشق روی گلزار و نغمه جویبار نمایان است :
باز برآمد به کوه رایت ابر بهار
سیل فروریخت سنگ از زبر کوهسار
باز بجوش آمده مرغان از هر کنار
فاخته و بوالملیح صلصل و کبک و هزار
طوطی و طاوس و بط سیره و سرخاب و سار

فرهنگ عمید

( قاآنی ) مربوط به قاآن، پادشاهی.

فرهنگ فارسی

( قا آنی ) ( میرزا ) حبیب الله شیرازی متخلص به قا آنی بن ( میرزا ) محمد علی گلشن شاعر ایرانی قر. ۱۳ ه. ( و. شیراز حدود ۱۲۲۲ ه ق ./۱۸٠۷ م . - ف. ۱۲۷٠ ه ق. / ۱۸۵۳ م . ) . اصل خاندان وی از ایل زنگه بود که در عراق و فارس سکونت کردند . پدرش شاعر بود و گلشن تخلص داشت . وی در جوانی بتحصیل علوم ادبی در شیراز پرداخت و سفری بخراسان کرد و در آن سامان نیز بادامه تحصیل پرداخت و شعر گفتن آغاز کرد و در آن زمان [ حبیب ] تخلص مینمود و بتدریج شهرتی یافت و در نزد حسنعلی میرزا شجاع السلطنه حاکم آن خطه مقرب گردید و قصایدی در مدح او گفت و بدستور وی تخلص خود را به [ قا آنی ] مبدل کرد زیرا اسم پسر شجاع السلطنه اگتاقا آن بود . شاعر مدتی در خراسان و کرمان ملازم شجاع - السلطنه بود و همین شاهزاده ویرا بفتحعلی شاه معرفی کرد . قا آنی بتهران منتقل شد و بر شهرت او افزود و در دربار محمد شاه و مخصوصا در دربار ناصرالدین شاه تقرب بسیار یافت . وی به آموختن زبان فرانسوی آغاز کرد . هنر او در قصیده سرایی است . در غزل و مسمط و ترجیع بند نیز دست داشت. قا آنی در انتخاب کلمات خوشایند و خوشاهنگ و استعمال آنها در جمله و نیکویی وصف و تتبع اشعار قدما کمتر نظر دارد. بطور کلی در اشعار وی لفظ غالب بر معنی است و معانی اخلاقی و فلسفی در گفته های او کمتر دیده میشود . وی از شاگردان خراسان پیروی کرده مخصوصا بمنوچهری علاقه نشان داده است . قا آنی مداح شاهان ( مخصوصا ناصرالدین شاه ) و شاهزادگان قاجاری وامرای دربار آنها بود علاوه بر دیوان اشعار- که مکرر بطبع رسیده کتابی بنثر بنام [ پریشان ] دارد که به اسلوب [ گلستان ] سعدی تالیف شده ( ۱۲۵۱ ه ق ) . آرامگاه وی در حضرت عبد - العظیم در جوار قبر ابوالفتح رازی است .

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] قاآنی. میرزا حبیب الله شیرازی متخلص به قاآنی فرزند محمدعلی گلشن از شعرای نامدار عهد قاجار است. وی در سال ۱۲۲۳ هجری قمری در شیراز متولد شد، تحصیلات مقدماتی را در همان شیراز گذراند. او در اوان جوانی عازم مشهد شد تا در آنجا به ادامه تحصیل بپردازد. در سفر به تهران شعری در مدح فتحعلی شاه سرود و از وی لقب مجتهدالشعرا گرفت.
قاآنی در ادبیات عرب و فارسی مهارت کافی یافت و به حکمت نیز علاقه سرشاری داشت. او با زبانهای فرانسه و انگلیسی نیز تا حد زیادی آشنایی داشت. همچنین در ریاضیات، کلام و منطق نیز استادی مسلم به شمار می رفت. دیوان شعر وی بالغ بر بیست هزار بیت است. او کتابی به نام پریشان به سبک گلستان در نثر نگاشت. قاآنی در سال ۱۲۷۰ هجری قمری در تهران وفات یافت و در حرم حضرت عبدالعظیم مدفون شد.