دانشنامه اسلامی
پدرش از بزرگان و دبیران مرو بود که طب را به عنوان حرفه خانوادگی و برای خدمت به خلق فراگرفت و به همین جهت به ربن یعنی سرور و معلم ما ملقب شد. با این همه بسیاری از مآخذ در ذکر نام و لقب وی و پدرش با یکدیگر اختلاف دارند و آن را به صورت های علی بن زید، علی بن زین و علی بن زیل آورده اند. حتی با توجه به این که «ربن» و «راب» از القاب روحانیون یهود است، او را یهودی انگاشته اند. به همین سبب، بیشتر کسانی که شرح حال او را نوشته اند، به عنوان پزشکی که قبلاً یهودی بوده است، از او نام برده اند، اما وی خود در کتاب «الدین و الدولة» (ص 33، 98- 99) آورده است که ابتدا مسیحی بوده و سپس با غور و تعمق در اندیشه های اسلامی و معانی قرآنی، به اسلام گرویده است. مورخان بزرگی چون طبری و ابن خلکان نیز بر مسیحی بودن او تصریح کرده اند.
ابن ربن طب را نزد پدرش آموخت، سپس با استفاده از آثار یونانیان و دانشمندان دیگر، آن را تکمیل کرد و اگرچه بعضی او را استادِ زکریای رازی می دانند، لکن با توجه به این که رازی متولد 251ق (865م) است و ابن ربن در حدود 225ق از طبرستان کوچ کرده است، قبول این معنی که رازی وی را در بغداد دیده باشد، ناممکن است، زیرا رازی در حدود 30 سالگی یا پس از آن به بغداد رفته بوده و در این هنگام ابن ربن در قید حیات نبوده است.
ابن ربن روزگار جوانی را در طبرستان سپری کرد. وی از دبیران حاکم طبرستان، مازیار بن قارن بود. پس از گرفتاری و قتل مازیار، وی در 224ق به عراق رفت و در سامرا اقامت گزید و مورد احترام معتصم قرار گرفت و به قولی به دست او اسلام آورد. سپس متوکل نیز او را به ندیمی خود برگزید.
تردیدی نیست که رفتن ابن ربن به دارالخلافه، در روزگار معتصم بوده است، اما با توجه به نوشته خود وی، در زمان متوکل و با راهنمایی و در منادمت او بوده که اسلام را پذیرفته است. بنابر این، نوشته ابن ندیم و به تبع او دیگران، مبنی بر مسلمان شدن وی به دست معتصم، نادرست می نماید. ابن ربن از نظر علمی چنان مقامی داشت که او را همطراز رازی، مجوسی و ابن سینا نام برده و یکی از 4 دانشمند و پزشک بزرگ مسلمان دانسته اند. همو بود که مسری بودن سل ریوی را اعلام داشت.
آثار بسیار به ابن ربن نسبت داده شده است که برخی از آن ها به دست ما رسیده، ولی از برخی دیگر فقط نامی باقی مانده است. معروف ترین آثار او عبارتند از:
