دانشنامه اسلامی
طبری به نقل از قتاده، نامش را حبحاب، و شیخ طوسی حجاب بن عثمان ذکر کرده است که گویا طبق نقل طبری، تصحیف «حبحاب ابوعقیل» باشد؛ چنان که دو نام اوّل نیز تصحیف یک نام است. وی از مسلمانان تهی دست بود و با کارگری،امرار معاش می کرد. از زندگی و مرگ وی اطلاع چندانی در دست نیست.
نظر مفسرین در مورد او
گروهی از مفسّران ، جمله «والَّذینَ لا یَجدونَ اِلاّ جُهدَهُم» در آیه ۷۹ توبه را درباره ابوعقیل دانسته اند. خداوند می فرماید:«اَلَّذینَ یَلمِزونَ المُطَّوِّعینَ مِنَ المُؤمِنینَ فِی الصَّدَقتِ والَّذینَ لا یَجِدونَ اِلاّ جُهدَهُم فَیَسخَرونَ مِنهُم سَخِرَ اللّهُ مِنهُم ولَهُم عَذابٌ اَلیم= آنان که از مؤمنانِ داوطلب، در صدقاتشان عیب جویی می کنند، و کسانی را که (برای انفاق در راه خدا) جز به مقدار (ناچیز) توانایی خود دست رسی ندارند، به تمسخر می گیرند، خدا آنان را مسخره می کند، و برای آن ها عذاب دردناکی است».در نقلی از ابن عباس ، ربیع بن انس و قتاده آمده است که وقتی رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) مؤمنان را به آوردن صدقه تشویق کرد، برخی از آنان صدقاتی آوردند که مورد تمسخر منافقان قرار گرفت و از سوی آنان به ریا متهم شدند. ابوعقیل نیز یک صاع (حدود سه کیلو) خرما آورد و گفت:جز ۲ صاع خرما چیزی نداشتم که آن را نیز شب پیشین با آب کشی برای نخلستانی، مُزد گرفتم. یک صاع را برای خانواده ام نگه داشتم و دیگری را برای شما آوردم. منافقان با استهزای وی گفتند:خداوند از این صدقه ابوعقیل بی نیاز است. به دنبال آن، آیه پیشین نازل شد و آنان را توبیخ کرد و به عذاب الهی وعده شان داد. بخاری با نقل این جریان از ابن مسعود ، مقدار صدقه ابوعقیل را نصف صاع ذکر کرده و میبدی با توجه به سیاق آیات، زمان پرداخت آن را در آستانه عزیمت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) به تبوک و برای تأمین هزینه جنگ دانسته است.
[ویکی فقه] ابوعقیل انصاری (قرآن). ابو عقیل انصاری؛ حثجاث یا حثحاث، معروف به صاحب الصاع متعلق به تیره بنی انیف اراشی و از هم پیمانان بنی عمرو بن عوف می باشد.
طبری به نقل از قتاده، نامش را حبحاب، و شیخ طوسی حجاب بن عثمان ذکر کرده است، که گویا طبق نقل طبری، تصحیف «حبحاب ابوعقیل» باشد؛ چنان که دو نام اوّل نیز تصحیف یک نام است. وی از مسلمانان تهیدست بود و با کارگری، امرار معاش می کرد. از زندگی و مرگ وی اطلاع چندانی در دست نیست.
ابوعقیل در شان نزول
«الَّذینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعینَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ فِی الصَّدَقاتِ وَ الَّذینَ لا یَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیم ؛ آنان که بر مؤمنانی که به رغبت صدقه می دهند و صدقه مستحبی می پردازند و بر کسانی که (در انفاق) جز به مقدار توان پیدا نمی کنند، درباره صدقات شان خرده می گیرند (به تصدق اغنیاء مؤمنین و فقرائشان طعن می زنند) و آنها را مسخره می کنند خداوند آنها را مسخره می کند، و برای آنها عذابی دردناک خواهد بود.»گروهی از مفسّران، جمله «والَّذینَ لا یَجدونَ اِلاّ جُهدَهُم» در آیه ۷۹ سوره توبه را درباره ابوعقیل دانسته اند. در نقلی از ابن عباس، ربیع بن انس و قتاده آمده است که وقتی رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) مؤمنان را به آوردن صدقه تشویق کرد، برخی از آنان صدقاتی آوردند که مورد تمسخر منافقان قرار گرفت و از سوی آنان به ریا متهم شدند. ابوعقیل نیز یک صاع (حدود سه کیلو) خرما آورد و گفت: جز ۲ صاع خرما چیزی نداشتم که آن را نیز شب پیشین با آب کشی برای نخلستانی، مُزد گرفتم. یک صاع را برای خانواده ام نگه داشتم و دیگری را برای شما آوردم. منافقان با استهزای وی گفتند:خداوند از این صدقه ابوعقیل بی نیاز است. به دنبال آن، آیه پیشین نازل شد و آنان را توبیخ کرد و به عذاب الهی وعده شان داد. بخاری با نقل این جریان از ابن مسعود ، مقدار صدقه ابوعقیل را نصف صاع ذکر کرده و میبدی با توجه به سیاق آیات، زمان پرداخت آن را در آستانه عزیمت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) به تبوک و برای تأمین هزینه جنگ دانسته است.
