دانشنامه اسلامی
برخی پدر او را برده ای از اهل سند دانسته اند. قفطی به نقل از جاحظ نیز اشاره می کند که او عرب اصیل نبوده است . وی در کودکی پدر خود را از دست داد و مادرش به همسری مفضل ضبی (د ۱۷۰ق /۷۸۶م ) راوی بزرگ اشعار عرب درآمد. وی نزد مفضل نخستین مایه های شعر و لغت عربی و آیین روایت آنها را کسب کرد و به گفتة فرّاء (د ۲۰۷ق / ۸۲۲م ) که خود، او را نزد مفضل دیده بود، از رشته های ادب ، به شعر، معانی شعر، نوادر و غریب علاقة بیشتری نشان می داد.
اساتید
ابن اعربی ، مانند دیگر راویان و دانشمندان زمان ، برای کسب علم دو منبع در اختیار داشت : یکی علمای بزرگ و دیگری اعراب بادیه . می دانیم که وی از میان دانشمندان معاصر، علاوه بر مفضل ، با کسایی (د ۱۸۹ق /۸۰۵م ) نیز همنشینی داشت و از او نوادر و نحو آموخت . از استادان او، بجز کسایی که بزرگ ترین پایه گذار مکتب نحو کوفه بود، به دو تن دیگر یعنی قاسم بن مَعْن مسعودی و ابومعاویة ضریر نیز اشاره کرده اند که بی گمان پیرو مکتب کوفیان بودند. ابن اعرابی از استادان مکتب بصره به شدت روی برمی تافت و با بزرگ ترین آنان ، اصمعی و ابوعبیده دشمنی می ورزید، گر چه منازعات میان پیروان دو مکتب ، بیشتر سیاسی - اجتماعی بود تا علمی ، زیرا بسیاری از بزرگان مکتب کوفه (مثلاً کسایی )، نزد استادان بصره درس خوانده اند. ابن اعرابی نیز با واسطه از ابوزید انصاری (د ۲۱۵ق /۸۳۰م ) استاد مکتب بصره ، علم می آموخت و تصریح شده است که وی «علم بصریان » را اخذ کرد و روایت هیچ کس به اندازه روایت او به بصریان شبیه نبود. در مورد منبع دوم ، یعنی اعراب بادیه ، وی رنجی برخود هموار نساخت و به گروه هایی از اعراب بنی اسد و بنی عقیل که در حاشیة کوفه جای گزیده بودند، اکتفا کرد. حلبی نام برخی از این اعراب را نیز ذکر کرده است : صقیل ، عُجْرُمه ، ابوالمکارم و دیگران اما اشکال بزرگ این اعراب آن بود که دانشمندان بصره به روایات آنان و یا به فصاحت زبانشان اعتماد نداشتند و از این رو برخی از آنان ، ابن اعرابی را نیز مورد انتقاد قرار داده اند. در سند دیگری که مؤید روایت بالاست از قول محمد بن فضل بن سعید بن سلم که پدرش شاگرد ابن اعرابی بوده ، چنین آمده است که وی از حیث دانش تنک مایه بود تا اینکه جماعتی از اعراب یمامه بیامدند و او از آنان دانش بسیار اخذ کرد.
تدریس
ابن اعرابی احتمالاً از جوانی به کار تدریس پرداخت و کار او اندک اندک بالا گرفت و مجلس درس پر ابهتی تشکیل داد. به گفتة منابع متأخرتر حقوق او هر ماه هزار درهم بوده است . این مجلس سالیان دراز بر پا بود و بنا به روایتی که گویا از ابن ندیم سرچشمه گرفته (هر چند که آن را از قول ثعلب نقل کرده اند) و در تمام کتاب های دیگر تکرار شده ، ۱۰۰ تن در آن درس حاضر می شدند و شخصیت معروفی چون ثعلب (د ۲۹۱ق /۹۰۴م ) بیش از ۱۰ سال («بضع عشرة سنة»، در برخی منابع «تسع عشرة سنة» شده که باید تصحیف نساخ باشد) در آن مجلس درس خواند. روایت ابن سکیت (د ۲۴۵ق /۸۵۹م ) در ادب از ابن اعرابی و جمع و نقل نوادر وی به دست محمد بن حبیب احتمالاً در همین مجالس بوده است .
روابط اجتماعی
...
