دانشنامه اسلامی
در قلمرو جغرافیای تاریخی اسلام از روز نخست گفتگوی مابین ادیان ابراهیمی رواج داشته است. پس از گسترش سریع قلمرو حکومت اسلامی به ویژه در ایران، هند، شامات و بین النهرین، این گفتمان ها به صورت کلامی و علمی سه مرحله مهم را گذرانیده است: در گام نخست دانسته های پیروان این ادیان در نقد آراء دگراندیشان محدود به اطلاعاتی بوده که در سنت دینی خودشان وجود داشته، بدون این که به طور مستقیم از متون ادیان رقیب آگاهی یابند. در گام دوم که از دوره صفویه در ایران و گورکانیان در هند آغاز شده، گروهی از عالمان در جهت اثبات ادعای خود و ابطال خصم، به منابع دین مقابل مراجعه می کرده اند. گام سوم دین پژوهی نوین برخی از محققان معاصر است که از منابع همه ادیان استفاده مستقیم انجام می شود، بدون آن که پژوهنده درصدد اثبات یا ابطال دینی باشد.این مقاله به گزارش، دسته بندی و معرفی آثاری می پردازد که در گام دوم پدید آمده و آن ها را به سه دسته تقسیم و معرفی می کند: نخست آثاری که مسیونرها از قبیل رژوم خاویر، گبراییل فرنجی، هنری مارتین، و فاندر در اثبات مسیحیت و یا علیه اسلام تالیف کرده اند.دوم: ردیه هایی که علمای مسلمان از قبیل سیداحمد علوی، ملااحمد نراقی، میرزای قمی و کوثر علی شاه نوشته اند؛ و دسته آخر ردیه هایی است که جدید الاسلام هایی با سابقه مسیحی از قبیل علیقلی، حسینعلی و کوثر علی شاه نوشته اند؛ و دسته آخر ردیه هایی است که جدید الاسلام هایی با سابقه مسیحی از قبیل علیقلی، حسینعلی داغستانی، و محمدصادق فخرالاسلام و یهودیان مسلمان شده از جمله، محمدرضا جدیدالاسلام، اسماعیل حاج بابا قزوینی در نقد دیانت پیشین نگاشته اند.عمده ردیه های مذکور درباره مسیحیت است، در حالی که یهودیان به دلایل تاریخی و آموزه برگزیدگی نژادی و دینی، فعالیت تبشیری نداشته اند و حتی به دفاع قلمی از دیانت خود برنخاسته اند و در این خصوص فقط کسانی که از یهودیت به اسلام درآمده اند، ردیه های تندی بر ضد هم کیشان پیشین نگاشته اند.
ردود و مناظرات ادیان ابراهیمی
«و کان الانسان اکثر شیء جدلا؛
کهف/سوره۱۸، آیه۵۴.
۱. ردیه هایی که توسط میسیونرها تالیف شده است:یکی از اصول در روابط حسنه بین جامعه اسلامی و اقلیت های دینی (اهل کتاب)، آزادی عقیده و تدین ذمیون، توام با ممنوعیت ایشان از تبلیغ و ترویج آیین خود در بین مسلمانان یعنی ممنوعیت ایشان از القای شبهه یا تسهیل ارتکاب جرم ارتداد بین مسلمانان است؛ چنان که یکی از شروط مهم قرارداد ذمه یا امتیازات امان برای شخص ذمی یا مستامن، همین التزام اهل ذمه به تبلیغ نکردن دین خود در قلمرو اسلام است.
امین، سیدحسن، تبلیغ مسیحیت در قلمرو اسلام و پادریان در ایران، ص۱۶۲، به نقل از ضیایی بیگدلی، ص۹۱، ۹۶، ۱۰۱.
...
