دانشنامه اسلامی
پَنْجابی، اَدَبیّات، ادبیات مکتوب زبان پنجابی در دوره اسلامی آغاز می گردد و نخستین کسانی که این زبان محلی را در نوشته های خود وسیله بیان احوال و افکار قرار دادند، مسلمانانِ صوفی مسلک یا شاعرانی بودند که موضوعات دینی و عرفانی را در این زبان منظوم ساختند.هر چند که پیش از رواج گسترده تصوف در این ناحیه و در اواخر دوران غزنویان، مسعود سعد سلمان (شاعر پارسی گوی آن روزگار که در لاهور زندگی می کرد) به زبان هندویی نیز شعر می گفته، و دیوانی نیز به این زبان داشته است، لیکن از این گونه اشعارِ او امروزه خبری در دست نیست و درباره چند و چونِ آن چیزی نمی توان گفت، البته روشن است که در این مورد مقصود از زبان هندویی همان زبان رایج و متداول در پنجاب آن دوران است، چنان که تا این زمان نیز گاهی زبان پنجابی را هندی و هندویی می نامند و لاهور (که همیشه از شهرهای مهم پنجاب بوده است) مردمش بدان زبان سخن می گفته اند.
← دوره رشد و تکامل
شعر پنجابی علاوه بر اشکال و صورت های رایج در ادب فارسی (چون غزل و قصیده و رباعی و جز آن ها) دارای برخی انواع و اشکال خاص خود نیز هست که از دیرباز در میان مردم هند رواج داشته، از آن جمله است:
← سی حرفی
نخستین آثار مکتوب باقی مانده از زبان پنجابی طبعاً به نظم بوده است و غالباً به دوره های اخیر تعلق دارد، هرچند که اشعار منسوب به فریدالدین مسعود، معروف به بابافریدالدین گنج شکر که شماری از سروده های او در گوروگرنته (یا آدی گرنته )، کتاب مقدسِ پیروان مذهب سیکه مندرج است، به سده ۷ق/۱۳م باز می گردد؛ ولی برخی از محققان معاصر ابن فریدالدین را شخص دیگری به نام شیخ ابراهیم فریدالدین ثانی دانسته اند که با گورو نانک، مؤسس مذهب سیکه (۸۷۳-۹۴۵ق/۱۴۶۹-۱۵۳۸م) معاصر بوده است. در این صورت هم باز سروده های فریدالدین در کتابِ یاد شده از آثار باقی مانده از سده ۹یا۱۰ق/۱۵یا۱۶م، و از کهن ترین نمونه های موجودِ شعر پنجابی خواهد بود، چنان که سروده های خود نانک هم که در گورو گرنته آمده است، باید در این شمار قرار گیرد.
تنوع موضوعات
...
