دانشنامه اسلامی
امرا جمع امیر از ریشه «ا ـ م ـ ر» به معنای فرمان دادن و از امر به معنای گفتن و دستور دادن است. در اصطلاح، امیر به کسی گفته می شود که سرپرستی امری را بر عهده گیرد. از برابرهای واژه امیر می توان به عامل، والی، سالار، زعیم، رئیس و حاکم اشاره کرد. کاربرد این اصطلاح در دوران اسلامی درباره حاکمان شهرها، از جمله حجاز، به سده اول ق. بازمی گردد و در نامه ها و سخنان برخی اشخاص برجسته در خطاب به حاکمان حرمین، از جمله در سخن پیامبر خطاب به عتاب بن اسید امیر مکه و نیز امام حسین علیه السّلام خطاب به ولید بن عتبه اموی، حاکم مدینه، به کار رفته است. در سده های پسین، به حاکم مکه، افزون بر امیر، صاحب مکه نیز گفته می شد؛ چنان که در دوران عباسیان، فاطمیان، ایوبیان و دولت ممالیک در منابع از عنوان صاحب مکه فراوان یاد شده است. در دوران کنونی نیز که آل سعود بر مکه تسلط دارند، از عنوان امیر برای حاکمان حرمین شریفین استفاده می شود.
اهمیت امارت مکه
مکه پیش از اسلام، افزون بر آن که به سبب وجود کعبه از قداست و جایگاهی والا برخوردار بود، از آن جا که در مسیر تجارت جنوب به شمال و رفت و آمد حاجیان به آن شهر قرار داشت، به کانون تجارت تبدیل شده بود و اهمیتی ویژه داشت. پس از اسلام نیز به علل یاد شده و نیز از این رو که مکه محل ظهور اسلام و جایگاه پیشگامان این دین بود، مکانتی بلند داشت. از این رو، امارت آن شهر نزد عرب جاهلی و مسلمانان از جایگاهی ویژه برخوردار بوده است.
امارت مکه پیش از اسلام
مکه و به طور کلی حجاز، تا پیش از اسلام فاقد دولت بوده و با نظام قبیلگی اداره می شده است. با وجود این، در منابع، از زمان ساخته شدن یا بازسازی کعبه به دست ابراهیم و فرزندش اسماعیل علیه السّلام از کسانی به عنوان حاکم، رئیس و حتی پادشاه مکه یاد شده است. جز امارت ابجد، عمالقه، جدیس و طسم که بیشتر به افسانه می ماند، خاندان هایی بر مکه حاکم بودند. مشهور ترین اینان شامل پنج خاندان و قبیله هستند که عبارتند از:
← امارت اسماعیل علیه السّلام و فرزندانش
...
[ویکی حج] اُمرای مکه، به حاکمان مکه از آغاز تاکنون اطلاق می گردد. امرا جمع امیر به معنای دستور دادن و در اصطلاح به سرپرست امور گفته می شود. از آن جا که شهر مکه با وجود کعبه و نیز ظهور اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار بود، امارت آن نیز در بین مردم از توجه خاص برخوردار بوده است.
قبل از ظهور اسلام مکه به صورت قومی و قبیلگی اداره می شد؛ با این حال پس از بازسازی کعبه توسط حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش اسماعیل(ع) خاندان هایی بر مکه حکومت می کردند که مشهورترین آن ها پنج خاندان شامل حضرت اسماعیل و فرزندان، جرهمیان، ایاد بن نزار، خزاعه و قریش می باشد.
پس از فتح مکه پیامبر(ص) عَتّاب بن اُسَید اموی را که جوانی امانت دار بود امیر مکه قرار داد و سفارش همسایگان خداوند را به او کرد. در دوران خلافت ابوبکر عتاب همواره امیر مکه بود. در آن زمان امیر مکه گاهی امیرالحاج هم می شد. خلفای نخستین امیر مکه را از بین خاندان های مکه و از میان تیره های مشهور انتخاب می کردند.
