دانشنامه اسلامی
کتاب مشتمل بر یک مقدمه مفصل از محقق، مقدمه مؤلف و متن اثر است که در ضمن فنون، اقسام و فصول ارائه شده است.
محقق اثر مقدمه اش را در پنج عنوان مطرح کرده است. ابتدا محیط فرهنگی و فکری، اجتماعی و اقتصادی و سیاسی را در سه بخش بررسی کرده است. در ادامه، از زندگی نویسنده و شخصیت او سخن گفته و در آخرین بخش از مقدمه، کتاب و موضوعات آن را مورد مداقه قرار داده است. وی در مقدمه، ترتیب زمانی آثار غزالی را متذکر شده و جایگاه محک النظر را پس از مقاصد الفلاسفة و معیار العلم، سومین اثر دانسته است . لازم به توضیح است که «معیار العـلم» مهم ترین و مبسوط ترین اثر منطقی غـزّالی است کـه از شـاهکارهای کتب منطقی و کتابی آمـوزشی و جـامع و ساده و روان و پر از ابتکار و نوآوری است. غزّالی در این کتاب سعی داشته است که علاوه بر مثال های مـتداول مـنطقی، مسائل فقهی را به عنوان مـثال شـاهد آورد و ازایـن رو کتاب او در بین دیـگر کـتب منطقی امتیازی خاصّ دارد. این کـتاب بـه تصریح غزالی پس از کتاب تهافت و قبل از میزان العمل تألیف یافته است و به موازات آن «محک النّظر» را مختصرتر در منطق نوشته است. در میزان العمل مکرر از معیار العلم نام مـی برد و در مـحک النّظر که پیش از معیار العلم به پایان رسیده مکرر به معیار العلم که در دست تألیف دارد، اشاره می کند و خصوصاً در آخر محک النّظر به خـواننده چـنین خطاب می کند: «من تفصیل این مـطالب را در مـعیار العلم آورده ام، اما نسخه معیار العلم را هنوز به کسی ننموده ام و به دست کسی نداده ام؛ زیراکه هنوز احتیاج به اصلاح و تهذیب دارد. برخی مطالب را باید بدان بیفزایم و برخی دیگر را از آن بـپیرایم. اما مـوانع مرا از آن باز داشته اسـت...» . در حقیقت غزالی در کتاب معیار العلم، منطق را از مباحث فلسفی جدا و آن را تبدیل به یک علم معیار ممزوج با برخی ویژگی ها و اصطلاحات فقهی و کلامی نمود. پس از آن کار اختلاط را با کتاب «محک النظر» ادامه داد و به منطق جامه اسلامی کاملی پوشانید؛ به گونه ای که کار پیوند زدن کامل گردید . محقق کتاب، سیر تحول و تغییر اصطلاحات منطقی در سه کتاب مقاصد الفلاسفة، معیار العلم و محک النظر را در ضمن جدولی ارائه کرده است .
مصحح اثر مبنای کار خود را نسخه تصحیح شده محمد بدرالدین نعسانی و مصطفی قبانی دمشقی قرار داده است. وی در پاورقی های اندک کتاب، آدرس آیات و صحیح مفردات پاورقی را ذکر کرده است. فهارس مصطلحات و محتویات در انتهای کتاب ذکر شده است.
