دانشنامه اسلامی
قرآن کریم انسان را موجودی مرکّب از روح الهی و بدن مادّی می داند که زمینه بی نهایت صعود و یا سقوط را دارا است و در آیات بسیاری او را ستوده (بقره:۳۰؛ تین:۴؛ اسراء:۷۰ و...) و در نزدیک به شصت آیه از جمله او را به نوعی نکوهیده است. و همین دو بعد وجودی و قابلیّت وی، مبنای اعطای آزادی و به ودیعه گذاشته شدن اراده در نهاد او است «إِنَّا هَدَینـهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراً و إِمَّا کَفُوراً.»
اختیار طبیعی
قرآن با نفی عقیده باطل و بی دلیل جبر گرایی و اثبات قدرت اراده انسان بر انجام یا ترک آگاهانه اعمالش، او را موجودی مُختار می داند؛ اگرچه اختیار مطلق ندارد و اسباب و علل دیگری و در رأس آن ها، اراده خدا، اختیار او را محدود می کنند، لازمه اصل اختیار تکوینی این است که از آزادی های حقوقی نیز برخوردار باشد و فقط خدا که مالک او است یا خودش می توانند آزادی او را محدود کنند.
مسؤولیّت انسان
براساس بینش توحیدی، انسان از خدا است و به سوی او حرکت می کند: «إِنَّا لِلّهِ و إِنَّا إِلیهِ رجِعون» و پاسخ گوی کردار خویش در سرای باقی است: «کُلُّ نَفس بِما کَسَبت رَهینَة» (مدثر: ۳۸) و با توجّه به این که برای رسیدن به غیب و خیر مشترک، فقط یک صراط مستقیم وجود دارد، انسان مسؤولوسازنده سرنوشت خویش و دارای رسالت ویژه در دنیا است و اعطای مسؤولیّت و الزام به پاسخ گویی بدون اعطای آزادی به صورت وسیله ای برای انجام مسؤولیّت، امری غیر معقول و بر خلاف عدل الهی به شمارمی رود.
اصل تربیت
...
