جمالی دهلوی

لغت نامه دهخدا

جمالی دهلوی. [ ج َ ی ِ دِ ل َ] ( اِخ ) از شاعران وارسته و از اکابر شاه جهان آباد است وی بشیخ بهاءالدین کنبو ارادت داشت. سفری بایران کرد و در هرات با مولوی جامی ملاقات نمود. او راست :
عشق را طی لسانی است که صد ساله سخن
یار با یار بیک چشم زدن میگوید.
ما را ز خاک کویت پیراهنی است بر تن
آنهم ز آب دیده صد چاک تا بدامن
ویرانه دلم را گنجی است یاد رویت
در وی خیال زلفت چون مار کرده مسکن.
( ریاض العارفین ص 53 ) ( الذریعه جزء اول از ج 9ص 204 ).

فرهنگ فارسی

از شاعران وارسته و از اکابر شاه جهان آباد است وی بشیخ بهائ الدین کنبو اردات داشت . سفری بایران کرد و در هرات با مولوی جامی ملاقات نمود .

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] جمالی دهلوی ، حامد بن فضل اللّه ، شاعر، تذکره نویس و از مشایخ سهروردیه هند می باشد.
وی به شیخ جمالی کَنْبَوی ، درویش جمالی ، ملاجمالی ، شاه فضل اللّه جمالی و جمال الدین فضل اللّه نیز شهرت دارد. جمالی از قوم کنبو/ کَنْبوه بود که در پنجاب و اطراف دهلی زندگی می کردند. تاریخ تولد تاریخ تولد وی احتمالاً ۸۶۲ یا ۸۴۵ است .درباره دوران کودکی ، تعلیم و تربیت و استادان او در علوم ظاهری اطلاع چندانی در دست نیست . مراد و استاد جمالی دهلوی در تصوف در تصوف مرید سماءالدین کَنْبوی دهلوی شد. سماء الدین از سلسله سهروردیه و خلیفه کبیرالدین اسماعیل بخاری بود. جمالی در هندوستان و کشورهای اسلامی به سیر و سیاحت پرداخت و در این سفرها با عارفان و شاعرانِ بسیاری ، از جمله با عبدالرحمان جامی ، دیدار کرد. وی نزد سلطان سکندر لودی (حاکم دهلی ، ۸۸۵ -۸۹۴)، ظهیرالدین محمد بابر و همایون شاه محترم بود وفات سال وفات او را ۹۴۲ ذکر کرده اند. مقبره جمالی دهلوی مقبره وی در دهلی و عُرْسِ (سالروز وفات ) وی در دهم ذیقعده است . فرزندان جمالی دهلوی جمالی سه فرزند داشت : حسن که در ابتدای جوانی درگذشت و جمالی مرثیه ای برای وی سرود؛ عبدالحی حیاتی (متوفی )، که شاعر بود؛ و عبدالرحمان ، متخلص به گدایی (متوفی )، که او نیز عارف و شاعر بود. آثار جمالی آثار جمالی عبارت اند از: ۱) تذکره سیر العارفین که وی آن را بین سالهای تا ۹۴۱ نوشته و بیش تر شهرتش به سبب تألیف همین کتاب است . این تذکره شرح حال سیزده عارف از سلسله های چشتیه و سهروردیه است که آخرین آنان سماءالدین کنبوی است . جمالی در ضمن شرح حالها، به شرح سیر و سفرها و ملاقاتهای خود با شاعران و علما و عرفا نیز پرداخته است .او برای نوشتن شرح حال عارفان از کتابهای معتبر استفاده کرده ، اما درباره مرشدش ، سماء الدین ، بیشتر مشاهدات شخصی خود را نوشته است . سیر العارفین در ۱۳۱۱ در دهلی چاپ شده است . محمد ایوب قادری آن را از فارسی به اردو ترجمه و در ۱۹۷۶ و ۱۹۸۹ منتشر کرده است . ۲) مرآة المعانی ، مثنوی عرفانی به فارسی ، که در آن نکات و مسائل را به صورت تمثیل بیان نموده است . ۳) مهر و ماه ، بلندترین مثنوی جمالی ، که در ۹۰۵، هنگام سفرش به حج ، به سفارش اهالی تبریز، سروده است .این مثنوی داستان عاشقانه شاهزاده ای به نام ماه و شاهزاده خانمی به نام مهر است . سید حسام الدین راشدی این اثر را تصحیح کرده و بر آن مقدمه نوشته و آن را در ۱۳۵۳ در راولپندی به چاپ رسانده است . ۴) دیوان اشعار به فارسی . به جمالی آثار دیگری نیز نسبت داده اند، از جمله : بیان الحقایق احوال سیدالمرسلین ، در شرح احوال پیامبر صلی اللّه علیه وآله و سلم و تفسیر متصوفانه اقوال ایشان ؛ و محبوب الصادقین ، که مشتمل بر پنج مثنوی است . فهرست منابع (۱) ظهورالدین احمد، تذکره و سوانح ، در تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان وهند، لاهور: پنجاب یونیورسیتی ، ۱۹۷۱. (۲) حامد بن فضل اللّه جمالی دهلوی ، سِیرالعارفین ، چاپ سنگی ، دهلی . (۳) مثنوی مهر و ماه ، چاپ حسام الدین راشدی ، راولپندی . (۴) محمد صادق دهلوی کشمیری همدانی ، کلمات الصادقین ، تذکره صوفیان مدفون در دهلی، چاپ محمد سلیم اختر، لاهور ۱۹۸۸. (۵) لعل بیگ بن شاه قلی سلطان لعلی بدخشی ، ثمرات القدس من شجرات الانس ، چاپ کمال حاج سید جوادی ، تهران .