دانشنامه اسلامی
اسامی متعددی برای این کتاب ذکر شده است، از قبیل: «ایضاح الاشتباه فی ضبط الفاظ اسامی الرجال و نسبهم»، «ایضاح الاشتباه فی احوال الرجال»، «ایضاح الاشتباه فی اسامی الرواة» و «ایضاح الاشتباه فی ضبط تراجم الرجال»، ولی صحیح همان است که در عنوان مقاله ذکر شد.
ساختار کتاب
در ابتدا مقدمه ای از ناشر کتاب، سپس مقدمه ای از محقق در دو فصل پیرامون کتاب و معرفی مؤلف و در ادامه اصل کتاب با خطبه ای از مؤلف و دو بخش تحت عنوان باب اسماء و باب کنایات ذکر شده است.
گزارش محتوا
این کتاب از جمله آثار گران قدر و سودمند رجالی علامه حلی است. کتاب بر اساس حروف اول نام ها ترتیب یافته است، بدون مراعات ترتیب در حرف های بعدی و نیز نام های پدران؛ ازاین روی عالمانی به ترتیب و تنظیم دقیق آن پرداخته اند، از جمله: مرحوم سید ابوالقاسم جعفر بن الحسین خوانساری جد صاحب « روضات » با عنوان «تتمیم الافصاح فی ترتیب الایضاح» و مرحوم علم الهدی فرزند دانشور، مرحوم فیض کاشانی که افزون بر ترتیب و تنظیم به تکمیل آن نیز همت گماشته اند با عنوان «نضد الایضاح فی ترتیب ایضاح الاشتباه».محقق، کتاب را بر اساس سه نسخه، مقابله، تصحیح و تحقیق کرده و در جریان پژوهش خود، رجال را به اختصار شناسانده و منابع شرح حال آنها را یاد کرده است. اختلاف کتاب را در ضبط نام ها با دیگر منابع رجالی مشخص کرده و تکرارها و اختلاف ضبط اسماء را در این کتاب با دیگر آثار علامه نشان داده است. محقق محترم، مقدمه ای درازدامن دارند که در آن از کتاب و نام دقیق و چگونگی های محتوای آن و نیز شرح حال مؤلف و آثارش سخن گفته اند.علامه گاهی برخی از نام ها را تکرار کرده و یا در ضبط اسماء برخلاف آنچه در « الخلاصة » نگاشته، ضبط کرده است و یا در همین کتاب یک نام را دو گونه ضبط کرده است. این موارد، شناسایی شده و ضمن اشاره به چگونگی آنها در پایان کتاب در ضمن فهرست ها همه موارد آمده است.تحقیق در باره نام ها، القاب و کنیه های راویان و ضبط دقیق آنها بخش بزرگی از راوی شناسی و دانش رجال است. چه بسیار دیده می شود که یک راوی ضعیف در اثر ابهام نام درست او، به جای یک راوی موثق تلقی می شد و به عکس و گاهی همنامی در میان راویان باعث این گونه مسائل می گردید؛ ازاین روی عالمان و محققان از دیرباز در این راه به چاره جویی پرداخته و آثار مختلفی در این زمینه پدید آورده اند که در مجموعه آثاری از این دست با عناوین «المؤتلف و المختلف» و « المتفق و المفترق » مشهورند. از این گونه مسائل، عالمان دانش رجال، در سده های بعد به مشتبهات و مشترکات تعبیر کردند و در این زمینه آثاری نگاشتند؛ از جمله آثار سودمند و کارآمد این فن، همین کتابی است که به خامه فقیه فیلسوف متکلم و رجالی بزرگ شیعه علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی نگاشته شده است.
وضعیت کتاب
...
[ویکی فقه] إیضاح الاشتباه فی أسماء الرواة (کتاب). «ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة»، اثر حسن بن یوسف بن مطهر حلی، به زبان عربی ، پیرامون معرفت اسماء محدثین و رجال اسانید و ضبط آنها و اسماء آباء و انساب و القاب آنهاست و توسط شیخ محمد الحسون مورد تحقیق قرار گرفته است.
اسامی متعددی برای این کتاب ذکر شده است، از قبیل: «ایضاح الاشتباه فی ضبط الفاظ اسامی الرجال و نسبهم»، «ایضاح الاشتباه فی احوال الرجال»، «ایضاح الاشتباه فی اسامی الرواة» و «ایضاح الاشتباه فی ضبط تراجم الرجال»، ولی صحیح همان است که در عنوان مقاله ذکر شد.
[ویکی اهل البیت] ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة. رساله متوسطی است در ضبط صحیح اسامی راویان حدیث از حسن بن یوسف بن مطهر ، جمال الدین (علامه حلّی) (726 ق)
این رساله بر حسب ترتیب حروف اوّل اسامی و نام پدران و نسبت آنها به شهرها تنظیم شده و مؤلف ، ضبط صحیح اسامی و حرکات حروف آنها را بیان نموده و تألیف رساله را در نوزدهم ذی قعده 707 به پایان رسانیده است .
تهران ، 1319ق ، چاپ سنگی ، 110 ص ، 17 سطر ؛
قم ، انتشارات جامعه مدرسین ، تحقیق محمّد حسون ، 1411ق ، 392 ص.
علی صدرایی خویی، فهرستگان نسخه های خطی (حدیث و علوم حدیث شیعه)، صفحه 154، بازیابی:15 بهمن 1391
