دانشنامه اسلامی
مادر اوس (اویس) بن صامت خزرجی انصاری، قُرّة العین دختر عُباده خزرجی است و برادرش عُبادة بن صامت صحابی پیامبر و همسرش خولة بنت ثعلبة الخزرجیّه. مفسران نام های دیگری نیز برای همسرش ذکر کرده اند. بنا به گزارش برخی منابع همسرش دخترعموی او بوده است.
اوس از شاعران خزرج و راویان حدیث بود و در جنگ های بدر، احد و خندق شرکت کرد و پس از رحلت پیامبر در بیت المقدس ساکن شد و در سال 32 یا 34 قمری در رَمْله (از شهرهای بزرگ فلسطین) در 72 یا 85 سالگی از دنیا رفت.
درباره تندخویی او در دوره کهنسالی گزارش هایی نقل شده است. در دوره اسلامی وی نخستین فردی بود که همسرش را ظهار کرد. مفسران ذیل نخستین آیات سوره مجادله به این مسئله پرداخته اند.
بنا به گزارش راویان روزی اوس بر همسرش خشم گرفت و بنا به سنت جاهلیِ ظهار، همسرش را همچون مادرش دانست و بر خود حرام کرد؛ امّا پس از آن پشیمان شد. همسرش که برای چاره اندیشی نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله رفته بود زبان به گلایه گشود که اموالم را صرف و جوانیم را تباه کرد و اهل و خویشاوندانم را از پیرامونم پراکنده ساخت و حال که سالخورده شده ام مرا ظهار کرده؛ لیکن از کار خویش پشیمان شده است.
پیامبر فرمود: در این زمینه حکمی نازل نشده است. خوله دست به دعا برداشت و به خداوند شکوه کرد و منتظر ماند تا آن که این آیات نازل شد: «قَد سَمِعَ اللّهُ قَولَ الَّتی تُجدِلُکَ فی زَوجِها وتَشتَکی اِلَی اللّهِ... × اَلَّذینَ یُظهِرونَ مِنکُم مِن نِسائِهِم ما هُنَّ اُمَّهتِهِم اِن اُمَّهتُهُم اِلاَّ الّی ولَدنَهُم و اِنَّهُم لَیَقولونَ مُنکَرًا مِنَ القَولِ وزورًا و اِنَّ اللّهَ لَعَفُوٌّ غَفور × والَّذینَ یُظهِرونَ مِن نِسائِهِم ثُمَّ یَعودونَ لِما قالوا فَتَحریرُ رَقَبَة مِن قَبلِ اَن یَتَماسّا ذلِکُم توعَظونَ بِهِ واللّهُ بِما تَعمَلونَ خَبیر × فَمَن لَم یَجِد فَصیامُ شَهرَینِ مُتَتابِعَینِ مِن قَبلِ اَن یَتَماسّا فَمَن لَم یَستَطِع فَاِطعَامُ سِتّینَ مِسکینـًا ذلِکَ لِتُؤمِنوا بِاللّهِ و رَسولِهِ و تِلکَ حُدودُ اللّهِ ولِلکفِرینَ عَذابٌ اَلیم». (سوره مجادله/58 ، 1 ـ 4) با نزول این آیات حکم کفاره ظهار به ترتیب اولویت، آزادی بنده، دو ماه روزه پیاپی یا اطعام 60 فقیر تعیین شد؛ اما اوس که تهیدست بود تنها با کمک پیامبر صلی الله علیه و آله توانست فقیرانی چند را اطعام کند.
بنا به برخی نقل ها پس از وفات وی دو تن از عموزاده هایش بنا به رسم جاهلی که ارث را میان مردان جنگجو قسمت می کردند، اموال اوس را میان خود تقسیم کردند و به همسرش ام کُجّه و فرزندان او سهمی ندادند. همسر او در مسجد فضیخ به حضور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شکایت برد.
در این هنگام این آیه نازل شد: «لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمّا تَرَکَ الولِدانِ والاَقرَبونَ ولِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمّا تَرَکَ الولِدانِ والاَقرَبونَ مِمّا قَلَّ مِنهُ اَو کَثُرَ نَصیبـًا مَفروضا» (سوره نساء/4،7) و بدین وسیله زنان و فرزندان خردسال نیز در شمار وارثان قرار گرفتند، از این رو پیامبر از تصرف عموزاده های اوس در اموال وی جلوگیری کرد.
