دانشنامه اسلامی
مرحوم علامه طباطبایی می گوید: «چیزی که قابل شک و تردید نیست، این مساله است که حیات و زندگی انسان یک حیات فکری است، بدون اندیشه زندگی انسان پا نمی گیرد در نتیجه هر چه اندیشه صحیح تر و کامل تر باشد حیات انسان نیز دیر پاتر خواهد بود، و این حقیقت را قرآن در آیات مختلفی مانند سوره انعام، آیة ۱۲۲ ، زمر، آیة ۹ ؛ و سوره مجادله، آیه ۱۱ و... بیان نموده است. در قرآن کریم بیش از هزار بار از «علم» و دانش (محصول اندیشه) در «ماده» و شکل های مختلف سخن به میان آمده، و بیش از پنجاه نوبت به صورت های گوناگون از «عقل و تعقل» و مدح آنهایی که عقل خود را به کار می گیرند، و مذمت و سرزنش از آنهایی که فکر و اندیشه را به کار نمی بندند، سخن به میان آمده است و بیش از ۱۷ آیه، به صراحت تمام بشریت را به تفکر و اندیشه دعوت نموده، و بخش پایانی بسیاری از آیات با تفکر یا تعقل و یا تذکر «لعلهم یتفکرون...» خاتمه می یابد.و افزون بر ده مورد جمله ی «انظروا» و مشتقات آن مردم را به دقت و اندیشه در سرگذشت پیشینیان و خلقت بعضی موجودات دعوت نموده و در چهار آیه صریحا مردم را دعوت نموده که درباره ی قرآن، این کتاب اندیشه، اندیشه کنید. . و همین طور حکم فقه و تفقه (= فهم) و... که حکایت از فهم و اندیشیدن دارد در قرآن آمده است. مرحوم طباطبایی می گوید: «الفاظی که در قرآن درباره ی اندیشه و تفکر به کار رفته و انواع آن را بیان می کند بیش از بیست نوع است، مانند گمان، حسبان، شعور، ذکر، عرفان، فهم، فقه، درایت، یقین، فکر، رای و نظر، زعم، حفظ، حکمت، آگاهی و خبرویت، شهادت و عیان بودن، عقل، بصیرت و... و فکر عبادت است از سیر و مرور هر معلومات موجوده برای دستیابی به مجهولات.» در مورد عمل و کار و تلاش هم در قرآن آیات عدیده ای داریم، بیش ۳۵۴ مرتبه، «عمل» در صورت ها و شکل های گوناگونی به کار رفته است، و افزون بر ۶۵ مورد عمل در کنار ایمان «آمنوا وعملوا الصالحات؛ ایمان آوردند و عمل شایسته انجام دادند» . در قرآن آمده و همین طور مصداق هایی که برای عمل شایسته بیان شد، و سرگذشت هایی که از عمل های نیک و نیکان بیان شده است(آمار ذکر شده از المعجم المفهرس، محمد فؤاد عبدالباقی، استخراج شده است.) و... همه نشان از آن دارد که این کتاب، سراپا کتاب «اندیشه و تفکر»، «عمل و تلاش» است.
برخی موارد عینی از آیات
برای اثبات مدعای فوق به برخی موارد عینی از آیات قرآنی، در دو بخش اشاره می کنیم:
← جایگاه اندیشه و تفکر در قرآن
در بخش پایانی برای تاکید و تایید بیشتر مطلب به اعترافات برخی دانشمندان غربی درباره ی قرآن می پردازیم.خوشتر آن باشد که وصف دلبران گفته آید بر زبان دیگران۱. کارلایل انگلیسی: «اگر یک بار به این کتاب مقدس نظر افکنیم، حقایق برجسته و خصائص اسرار وجود طوری در مضامین جوهره ی آن پرورش یافته که عظمت و حقیقت قرآن به خوبی از آنها نمایان می گردد و این خود مزیت بزرگی است که فقط به قرآن اختصاص دارد و در هیچ کتاب علمی و سیاسی و اقتصادی دیگر دیده نمی شود... و پایان تمام فضایل را که موجد تکامل و سعادت بشری است در برداشته و آنها را به خوبی نشان می دهد. ۲. گوته شاعر آلمانی، به زودی این کتاب توصیف ناپذیر (قرآن) عالم را به خود جلب نموده و تاثیر عمیقی در علم و دانش جهان گذاشته سرانجام محور افکار مردم جهان می گردد.»
عناوین مرتبط
...
