دانشنامه اسلامی
صاحب معالم این کتاب را از کتاب «حل الاشکال فی معرفة الرجال» نوشته سید جمال الدین احمد بن موسی بن طاووسی الحسنی استخراج کرده است. سید بن طاووس کتابی در رجال تألیف کرد و اسم آن را «حل الاشکال فی معرفة الرجال» گذاشت و آن چه در کتاب های پنج گانه رجالی (رجال نجاشی، فهرست الطوسی و رجال او، الضعفا ابن غضائری، اختیار معرفة الرجال از رجال کشی شیخ طوسی) بود در این کتاب جمع کرد. صاحب معالم وقتی به این کتاب دست یافت و آن را مشرف به تلف شدن دید تصمیم به ترمیم و باز نویسی آن گرفت و مطالب و حواشی که حاوی فوائد زیادی بود بر آن اضافه کرد. نسخه ای از این کتاب به خط شاگردش، شیخ موسی بن علی الجبعی در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است. اصل این کتاب، به وسیله علامه سید احمد بن طاووس حسینی تحریر شده و مؤلف همان کتاب را تنظیم کرده است. البته خود سید بن طاووس از کتاب اختیار کشی نقل کرده است؛ یعنی اساس این کتاب اختیار کشی می باشد.این کتاب، به ترتیب حروف الفبا تنظیم گردیده است و مؤلف اسامی روات حدیث را با مشخصات کامل حتی مکان تولد و زندگی آن را بیان فرموده است.در این استخراج، تنها بر کتاب اختیار معرفة الرجال کشی اکتفا شده است؛ زیرا اصل بقیه کتاب ها، بجز کتاب ابن غضایری موجودند. از آن جا که در کتاب اختیار معرفة الرجال، اخبار متعارض موجود است که مؤلف آن، به وجه جمع آنها اشاره نکرده است و همچنین دارای باب بندی هم نبوده، لذا ابن طاووس اقدام بر باب بندی و بررسی اخبار از حیث متن، سند و انضمام فوایدی بر کتاب الاختیار نموده است مرحوم شیخ حسن فرزند شهید ثانی مشهور به صاحب معالم نیز بر همین اساس، این قسمت را از بقیه کتاب حل الاشکال جدا کرده است و بر آن، نام التحریر الطاووسی را گذاشته است.در بیان قدح و مدح بر راوی ها، علاوه بر کتاب های پنجگانه ای که در حل الاشکال بیان شد، از کتاب های رجالی دیگری مانند رجال البرقی و معالم العلماء استفاده شده است.
محتوای کتاب
مقدمه محقق در بیان زندگی نامه سید احمد بن طاووس و حسن بن زین الدین عاملی و روش تحقیق در کتاب آمده است.محقق در تعلیقه های خود بر کتاب، مطالب ذیل را متعرض شده است: ذکر مصادر به همراه متن شرح حال ها و ضبط اسامی، همراه با اشاره به تحریف هایی که واقع شده اند؛ذکر احوال رجال در طریق و سندهای روایت هایی که سید بن طاووس یا شیخ حسن بن زین الدین در صحت آنها طعن و یا شکی وارد کرده اند؛همچنین، اسامی اشخاصی را که بر آنها طعن وارد شده و بر اسامی آنها تصریح نشده است، با ذکر شرح حال مختصر و بیان قدح یا مدحی که در مورد آنها وارد شده، آورده و الفاظ مشکل در کتاب را شرح داده است. محقق کتاب به اختلاف نسخ با اضافه کردن عبارات در داخل متن کتاب و قرار دادن آنها در داخل پرانتز، اشاره کرده است و در مواردی که مؤلف، طریقی را ضعیف شمرده، علت آن را بیان می نماید.
شروح و تعلیقات
تحقیق این کتاب، از فاضل جواهری است.
وضعیت نشر
...
[ویکی اهل البیت] کتابی است رجالی از حسن بن زین الدین عاملی ، ابو منصور (صاحب معالم) (1011 ق)
شیخ جمال الدین ابومنصور حسن بن زین الدین بن علی بن احمد عاملی (959ـ1011 ق) عالمی فاضل، محقق، فقیه، محدث، رجالی، شاعر، ادیب، زاهد، عابد جلیل القدر و عظیم الشأن، یگانه زمان خویش و اعرف اهل زمان خود به فقه و حدیث و رجال و... بوده است. مرحوم علامه سید خوانساری در مورد او می فرماید: «کار وی در علم، فقه، تحقیق، تبحر، حسن سلیقه، جودت فهم، جلالت قدر، کثرت محاسن و کمالات، اشهر و اظهر از آن است که به قلم آید. او دارای دو فرزند فاضل و اندیشمند محقق بودی».
شیخ عبدالسلام بن محمد حر عاملی (عموی صاحب وسایل)، شیخ نجیب الدین علی بن محمد بن مکی عاملی، و دو فرزندش شیخ ابوجعفر (فرزندش)، شیخ ابوالحسن علی (فرزندش) از جمله شاگردان او هستند.
و برخی از تالیفات او عبارت است از : کتاب الجمال، معالم الدین، مناقب، حاشیه بر مختلف الشیعة، کتاب الاجازات الکبیر، التحریر الطاووسی، جواب المسائل، الرسالة الاثنی عشریة و...
احمد بن موسی بن طاووس حسنی (673 ق) ، کتاب حل الإشکال فی معرفة الرجال را در جمع بین کتب پنجگانه رجال شیعه (اختیار معرفة الرجال کشّی ، رجال النجاشی ، رجال ابن الغضائری ، الفهرست و الرجال شیخ طوسی) با توضیحاتی از خود درباره برخی راویان نگاشت . اصل این کتاب که به خطّ مؤلف بوده ، به دست صاحب المعالم رسیده و او مطالب مربوط به کتاب رجال الکشی را استخراج کرده و التحریر الطاووسی نام نهاد. صاحب المعالم ، توضیحات کوتاهی بر مطالب کتاب ، در حاشیه و متن آن افزوده و تحریر آن را در هفتم جمادی الاول 991 به پایان رسانیده است.
[ویکی نور] التحریر الطاووسی، تألیف شیخ حسن بن زین الدین، صاحب معالم (متوفی 1011ق) است. نویسنده، این کتاب را از کتاب مفقوده «حل الإشکال فی معرفة الرجال» سید احمد بن موسی طاووس (متوفی 673ق) استخراج و با نگارش جدید تحریر کرده است. کتاب به زبان عربی است و توسط فاضل جواهری مورد تحقیق قرار گرفته است.
کتاب با مقدمه ای از محقق در شرح حال و آثار سید احمد بن طاووس و صاحب معالم و معرفی اجمالی از کتاب آغاز شده است. پس از آن مقدمه مؤلف و متن اثر به ترتیب حروف الفبا آمده است. در این اثر ابتدا اسامی 472 شخصیت به اسم و پس از آن 20 شخصیت دیگر به کنیه و در مجموع 492 شخصیت معرفی شده اند.
صاحب معالم، «حل الإشکال» سید احمد بن طاووس را تهذیب و تنقیح و تحریر نموده و آن را به نام مؤلف، «تحریر طاووسی» نامیده است. رجال کَشی در تحریر طاووسی به سبک سید بن طاووس تحریر شده، نه به گونه ای که در «اختیار معرفة الرجال» شیخ طوسی می بینیم.
کتاب رجال کشی به «معرفة الناقلین عن الأئمة الصادقین» یا «معرفة الرجال» معروف بوده که اکنون اصل این کتاب وجود ندارد. آنچه در حال حاضر از کتاب کشی معروف و موجود است، برگزیده ای است از این اثر که شیخ طوسی به شاگردانش املا کرده است. این گزارشی است که سید بن طاووس از اصل و برگزید کتاب رجال کشی داده است. نامی که شیخ طوسی یا احتمالاً شاگردان او به این کتاب رجالی دادند «اختیار معرفة الرجال» است .
در قرن هفتم سید احمد بن موسی بن طاووس (متوفی 673ق) با نگرش کتاب «حل الإشکال فی معرفة الرجال»، آمیزه ای از منابع رجالی (رجال نجاشی، الفهرست و الرجال شیخ طوسی، ضعفاء ابن غضائری و کتاب الاختیار کشی) را فراهم ساخت و آن را به ترتیب اسامی راویان بر اساس حروف الفبا سامان بخشید. در پی او صاحب معالم کتاب فوق را دست مایه تدوین کتاب خویش ساخت و کتاب «اختیار معرفة الرجال» را از آن استخراج نمود و آن را «التحریر الطاووسی» نامید .
