دانشنامه اسلامی
"مفاجأه" در اصطلاح نحو عبارت است از رسیدن و وارد شدن ناگهانی آنچه بعد از ادات مخصوص آمده هنگام تحقق معنای کلام سابق. این ادات مخصوص که در میان کلام واقع می شوند عبارتند از: "إذ" و "إذا". به عنوان مثال "إذا" در عبارت «إشتدت الریحُ فإذا البحرُ هائج» از ادات مفاجأه بوده و بر وقوع طوفان و متلاطم شدن ناگهانی دریا هنگام وزیدن شدید باد دلالت دارد.
وجه نامگذاری
معنای لغوی مفاجأه (رسیدن و وارد شدن ناگهانی) در معنای اصطلاحی آن لحاظ شده است به این بیان که ذکر ادات مخصوص مفاجأه در کلام بر وارد شدن و رسیدن ناگهانی آنچه بعد از آن ادات آمده به هنگام تحقق کلام سابق، دلالت دارد. البته باید دقت داشت که با توجه به قید "ادات مخصوص" در تعریف اصطلاحی، معنای لغوی اعمّ از معنای اصطلاحی بوده و شامل رسیدن و وارد شدن ناگهانی به غیر ادات مخصوص (همچون جمله فعلیه "فاجأت") نیز می شود.
جایگاه
در میان عالمان نحو در تبیین مباحث "ادات مفاجأه" سه رویکرد مشاهده می شود؛ بعضی (همچون رضی و جامی در شرح " الکافیة ") در ضمن بررسی اسم های مبنی، با عنوان ظروف مبنی به بررسی ادات مفاجأه پرداخته و بعضی دیگر (همچون عباس حسن در"النحو الوافی") در مباحث پایانی عنوان کلی "ظرف زمان و مکان" با بررسی بعضی از ظروف مبنی به "ادات مفاجأه" اشاره کرده اند و در مقابل بعضی (همچون صاحب بداءة النحو ) "ادات مفاجأه" را در ضمن عنوان کلی "ادات" در کنار سایر ادات، مورد بررسی قرار داده اند.ذکر این نکته قابل توجه است که ابن هشام در " مغنی اللبیب " در ضمن بررسی مفردات، هر یک از ادات مفاجأه را به صورت جداگانه بیان کرده و به کاربرد آن ها در مفاجأه اشاره می کند.
معنا
...
