معنی ابن فارض عمر بن علی

دانشنامه آزاد فارسی

ابن فارِض، عمر بن علی (قاهره ۵۷۶ـ۶۳۲ق)
عارف و بزرگ ترین شاعر شعر عرفانی عرب. تبارش به قبیلۀ بنی سعد می رسد. در فروع شافعی بود و بهره ای از عمر را در کار تحصیل حدیث صرف کرد. از آغاز ورود او به جرگۀ تصوف اطلاعی در دست نیست. همین قدر معلوم است که نخستین شیخ او عارفی گمنام بود و او را به تشرّف مکه دعوت کرد. ابن فارض نیز پانزده سالی در نواحی اطراف مکه به ریاضت پرداخت. سپس به قاهره بازگشت و در مسجد جامع الازهر ساکن شد و در آن جا به ایراد چند خطابه پرداخت. در دامنۀ کوهی در کنار قاهره به خاک سپرده شد. بی تردید ابن فارض از چهره های برجستۀ عرفان ذوقی اسلامی است و در این جهت، تنها عارفی است که به حوزۀ تأثیر ابن عربی نزدیک می شود. میراث مکتوب او، دیوان کوچکی است با شماری محدود از قصیده، غزل و دوبیتی. تائیۀ کبرای او که آن را به اشارۀ پیامبر اکرم (ص) در خواب، نظم السلوک خواند، مهم ترین و متداول ترین قصیدۀ صوفیانه در حوزۀ زبان عربی است و کسانی همچون شیخ حسن بورینی و عبدالغنی نابلسی بر آن شرح و تفسیر نوشته اند. چهرۀ او در عرفان غرب اسلامی، به همراه ابن عربی به عنوان یکی از دو چهرۀ برجستۀ اصلی، همچنان پابرجاست.

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] ابن فارض، ابوحفص شرف الدین عمر بن علی بن مرشد بن علی (576 -632ق)، بزرگ ترین سراینده شعر صوفیانه در ادبیات عرب است.
نسبت وی به گفته شیخ علی، نواده دختری او و به استناد خوابی که او خود دیده بود، به قبیله بنی سعد (قبیله حلیمه، مرضعه پیامبر(ص)) می رسید و اصل خاندانش به شهر حماه، در سرزمین شام تعلق داشت. پدرش از حماه به دیار مصر که در آن روزگار، مهم ترین مرکز تمدن اسلامی بود، مهاجرت کرد و چون در محاکم قضایی سهم الارث زنان را بر مردان می نوشت، به «فارض» مشهور شد.
شیخ علی، جامع دیوان ابن فارض، در دیباچه آن به نقل از منذری مینویسد: «از ابن فارض درباره تاریخ ولادتش پرسیدم، پاسخ داد چهارم ذیقعده 577 در قاهره. از ابن خلکان نیز چنین شنیدم»، ولی ظاهراً در این جا شیخ علی را سهوی روی داده است، زیرا این سخن را نه تکمله منذری تأیید می کند و نه وفیات ابن خلکان و این هر دو ولادت ابن فارض را در 4 ذیقعده 576 ضبط کرده اند و قول دیگر مورخان نیز همین است.
ابن فارض مقدمات علوم را نزد پدر فراگرفت. پدرش مردی عالم و زاهد و مدتی نایب الحکم ملک عزیز ایوبی در قاهره بود و گاهی فرزند خویش را هم با خود به مجالس حکم می برد. زهد و ورع او موجب شد که دعوت سلطان را برای تصدی منصب قاضی القضاتی نپذیرد و سرانجام از امور دولتی دست شوید و در جامع الازهر به ارشاد مردم مشغول شود.
ابن فارض در قاهره به استماع حدیث از بهاءالدین قاسم بن عساکر پرداخت و مذهب شافعی را برگزید. سپس به تصوف روی آورد و به وادی «مستضعفین» در کوه مقطّم رفت و به ریاضت و مجاهدت پرداخت. گویند روزی، هنگامی که به قاهره بازگشته بود و قصد ورود به مدرسه «سیوفیه» داشت، پیرمرد بقالی را دید که برخلاف قاعده مقرر وضو می گرفت. ابن فارض به قصد اعتراض با او به سخن گفتن پرداخت، ولی پیرمرد که از اولیاء الله بود، به او گفت که ای عمر! گشایش کار تو در مصر نخواهد بود بلکه در مکه به مقصود خواهی رسید و اکنون هنگام آن فرارسیده است.
پس از این دیدار، به حجاز رفت و مدت 15 سال در کوهستان های پیرامون مکه به تزکیه نفس پرداخت. سال هایی که در این ناحیه به سرآورد، در زندگی روحانی و ذوقی وی تأثیرات عمیق برجای گذارد، چنان که در «تائیه صغری»، اشارات بسیار به این دوران دارد و قصیده «دالیه» او نیز که در مصر و بعد از بازگشت از سفر حجاز سروده شده است، آکنده از اشارات و سخنان شورانگیز درباره مکه و اماکن متبرکه آن جاست.