دانشنامه عمومی
این شهر در حاشیهٔ دو دریاچهٔ زیبا، که به مناظر زیبا و طبیعی پیرامونشان در هند شهرت دارند، واقع شده است. ارگ فتحگر در این شهر واقع است. بوپال به دو قسمت تقسیم شده است: «شهر خاص» که دوست محمدخان افغان ( با دوست محمدخان پادشاه افغانستان اشتباه نشود ) دور آن حصار کشید؛ و محله های مسکونی جدید و حومه های جهانگیرآباد و احمدآباد که حکّام بعدی بر آن افزودند تا یاد جهانگیر محمدخان ( شوهر سکندربگم ) و احمدعلی خان ( شوهر سلطان جهان بگم ) را زنده نگه دارند. نوّاب فیض محمدخان ( ۱۱۶۸–۱۱۹۱ قمری، ۱۷۵۴–۱۷۷۷ میلادی ) این شهر را مرکز ایالت قرار داد، اما مقر حکومت حکمرانان پیش از وی، اسلام نگر بود. درگذشته منطقه «نواب نشین» بوپال پس از حیدرآباد، مهم ترین بخش مسلمان نشین شبه قاره هند به شمار می رفت.
بوپال اکنون شهری صنعتی و تجاری است که تولید منسوجات و جواهرسازی از صنایع مهم آن به شمار می آید. مهم ترین فاجعهٔ صنعتی دهه های اخیر در این شهر در آذر ۱۳۶۳ ( دسامبر ۱۹۸۴ ) روی داد؛ در آن حادثه، بر اثر نشت گاز سمی از کارخانهٔ آمریکایی یونیون کارباید، بیش از دو هزار تن تلف شدند و حدود دویست هزار تن آسیب دیدند.
بوپال با مساحتی معادل ۲۸۶ کیلومتر مربع و در ارتفاع ۴۹۹ متری از سطح دریای آزاد، در مرکز کشور هند واقع و فقط از شمال به کوهستان ویندیا محدود شده است. در این شهر دو دریاچه بزرگ و زیبا قرار دارد که به دریاچه های بوج وتلند معروفند که مناظر زیبا و محیطی دلپذیر را برای این شهر فراهم کرده است. طبق آمار سال ۱۳۸۰ ( ۲۰۰۱ ) ، جمعیت بوپال بالغ بر ۱٬۴۸۲٬۷۱۸ نفر بوده است.
بوپال با آب و هوایی معتدل در گرمترین روزهای تابستان حداکثر به ۴۰ تا ۴۲ درجه و حداقل به ۲۴ تا ۲۷ درجه سانتی گراد می رسد. در زمستان معمولاً هوا از ۸ درجه سانتی گراد سردتر نمی شود. فصل باران های موسمی یا مانسون از اواسط ژوئن شروع شده و تا اواخر سپتامبر یا اوایل اکتبر ادامه دارد.
شهر بوپال درگذشته مرکز منطقه «نواب نشین» بوپال بود و از مناطق بسیار مهم حکومتی مسلمانان در شبه قاره به شمار می آمد.
گفته می شود پیدایش این شهر به دوران پادشاهی بوجا از سلسله پارمارا ( ۱۰۰۰–۱۰۵۵ میلادی ) مربوط می شود. با این وجود آنچه مسلم است بنیان گذاری شهر بوپال توسط یک نظامیِ ماجراجوی افغان به نام «دوست محمدخان» ( با دوست محمدخان اولین امیر افغانستان از خاندان بارکزی اشتباه نشود ) گذاشته شد. او از اهالی تیراه ( در منطقهٔ ایل نشین اورکزی در پاکستان کنونی ) بود که به ایل میرزائی خیل از پَتانهای آفریدی تعلق داشت. او در ۱۱۲۰، در ۳۴ سالگی، به دنبال شغلی به دهلی رفت و به سبب خدمات نظامیش، اجارهٔ بیراسیه پرگنه را از بهادر شاه اول، فرمانروای دهلی، دریافت کرد. بزودی حکومت خود را بر ناحیه وسیعی گسترش داد و شهر بوپال را با ارگ آن، موسوم به فتحگره، بنیاد نهاد. با استفاده از ضعف حکومت مرکزی امپراتوری گورکانیان هند، از ایشان گسست و عنوان «نوّاب» بر خود نهاد.
