تویسرکان

لغت نامه دهخدا

تویسرکان. [ س َ / س ِ ] ( اِخ ) قصبه ای است در حوالی و جانب شمالی نهاوند.... ( انجمن آرا ) ( آنندراج ). یکی از بخشهای ولایت ثلاث قدیم ( ملایر - نهاوند - تویسرکان ) که اینک از شهرستانهای استان پنجم کشور است. وجه تسمیه آن از دو کلمه توی و سرکان ترکیب شده و نام دو قصبه ٔبزرگ قدیمی است. توی شهر فعلی و سرکان نام قصبه ای است در 6 هزارگزی شمال توی. در حال حاضر قصبه سرکان همان سرکان نامیده می شود ولی توی به تنهائی گفته نمیشود و کلمه تویسرکان نام خاص شهر مرکز شهرستان است.شهرستان تویسرکان محدود است : از طرف شمال به کوه الوند، از شمال باختری به بخش اسدآباد شهرستان همدان ، از خاور به شهرستان ملایر، از جنوب به شهرستان نهاوند، از باختر به بخش کنگاور شهرستان کرمانشاهان. شهرستان تویسرکان در دره های دامنه جنوب باختری کوه الوندواقع است و شعبه های مختلف این کوه از هر سمت ، شهرستان تویسرکان را فراگرفته است. کوههای خان گرمز، کمرزرد، کلیان و سیاه دره از ارتفاعات این شهرستان بشمار می آیند. رودخانه های مهم آن کرزان رود و خرم رود است. محصول عمده این شهرستان غلات و میوه و خشکبار و توتون و پنبه و پوست و پشم و چوب و صنایع دستی قالی و قالیچه است. این شهرستان از سه دهستان تشکیل یافته است : 1 - کرزان رود با 36 آبادی و 41000 تن سکنه. 2 - خرم رود با 39 آبادی و 17000 تن سکنه. 3 - قلقل رود با 40 آبادی و 19000 تن سکنه. شهر تویسرکان در یکی از دره های باختری و خوش آب و هوای کوه الوند واقع است و 15000 تن سکنه دارد. ( از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 5 ).

فرهنگ فارسی

شهرستانی کوهستانی در مغرب ایران جزو استان پنجم که از دو قصبه بنام توی و سرکان تشکیل شده و در جنوب همدان قرار دارد . جمعیت حوزه تویسرکان ۶۹۳۴۷ تن میباشد . شهر تویسرکان مرکز شهرستان است و دارای ۲٠۱/۷٠۵ تن جمعیت میباشد .
قصبه ایست در حوالی و جانب شمالی نهاوند

دانشنامه عمومی

تویسرکان یا توسرکان چهارمین شهر بزرگ استان همدان در ایران و مرکز شهرستان تویسرکان است و بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن ( ۱۳۹۵ ) ، جمعیت آن ۵۵٬۷۰۸ نفر است؛ در منابع کهن همچون معجم البلدان یاقوت حموی و نزهةالقلوب، نام تویسرکان به صورت «رودلاور» یا رودآور نوشته شده است. تویسرکان در جنوب کوه الوند و شهر همدان واقع شده است. از شمال به دره مرادبیگ، از شمال غرب به شهرستان اسدآباد، از شرق به شهرستان ملایر، از جنوب به شهرستان نهاوند، و از غرب به شهرستان کنگاور در استان کرمانشاه محدود می شود.
این شهر به خاطر تعدد و بزرگی درختان گردو بسیار معروف است. تویسرکان بعد از شهر همدان، ملایر و نهاوند چهارمین شهر بزرگ استان به حساب می آید. تویسرکان یکی از مراکز اصلی طوایف لر زبان همدان، و یکی از شهرهای لرنشین استان است. اقلیم تویسرکان معتدل کوهستانی است. تویسرکان بر روی ویرانه های شهر قدیمی رودآور ( رودآورد ) و اوراکوهان که بر اثر حمله مغول و زمین لرزهٔ پس از آن ویران شده، ساخته شده است. در واقع رودلاور از سه قصبهٔ «توی»، «سرکان»، و «شکان» تشکیل شده بود. پس از ویرانی رودآور، شکان نیز بر اثر زمین لرزه از بین رفت، و تویسرکان فعلی از ادغام توی و سرکان، به وجود آمده است.
نام تویسرکان از دو بخش توی و سرکان تشکیل شده است. در برخی نواحی ایران محل هایی به نام توی هست، برای این که اشتباهی رخ ندهد در هر جا چنین محلی باشد به نام نزدیک ترین محل به آن خوانده می شود و این توی چون در یک فرسنگی سرکان است به تویسرکان مشهور است. توی و سرکان در اصل نام دو قریه بوده اند. توی همان تویسرکان امروزی است و سرکان نام شهری در ۷ کیلومتری تویسرکان امروزی است. قریهٔ سومی نیز در گذشته وجود داشته است با نام شکان، که بر اثر زلزله از بین رفته است.
جغرافی دانان سده سوم و چهارم هجری غالباً تویسرکان را ( توی رودلاور ) و ( توی همدان ) نوشته اند و این توی احتمالاً با زبان قومی که پیش از مادها در این سرزمین می زیسته اند، مرتبط است. همچنین در کتاب تاریخ ماد تألیف دیاکونوف، به ترجمه کریم کشاورز اسم شهر تویسرکان را در دوره مادها تازاکی یا بیت تازاکی نامیده اند به معنی دارای چشمه آب گرم. در بسیاری از زبان های ایرانی کلمه «سر» به معنی بزرگ و مهتر است و «گان» در زبان پهلوی به معنی جا و مکان آباد است و قبل از استیلاء اعراب نام بسیاری از شهرها و قصبات ایران به گان ختم می شد.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] تویْسِرْکان، شهرستان و شهری به همین نام در استان همدان است.
این شهرستان با مساحتی حدود ۰۴۸، ۱ کم ـ ۲ در مرکز استان همدان واقع، و از شمال به شهرستان های همدان، بهار و اسدآباد، از شرق به شهرستان ملایر، از غرب به شهرستان صحنه در استان کرمانشاه و از جنوب به شهرستان نهاوند محدود است.
مقدم «گل محمدی»، محمد، ج۱، ص۲۲، تویسرکان، تهران، ۱۳۷۸ش.
این شهر که مرکز شهرستان تویسرکان است، در °۳۴ و ´۳۳ عرض شمالی و °۴۸ و ´۲۷ طول شرقی در ۸۵۰، ۱ متـری از سطح دریا واقع شده،
پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، ج۱، ص۱۵۴، مشهد، ۱۳۶۷ش.
(۱) ابن حوقل محمد، صورة الارض، به کوشش کرامرس، لیدن، ۱۹۲۸م.(۲) ابن فقیه احمد، البلدان، به کوشش یوسف هادی، بیروت، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۶م.(۳) ابوالحسن گلستانه، مجمل التواریخ، به کوشش مدرس رضوی، تهران، ۱۳۵۶ش.(۴) استرابادی محمدمهدی، جهانگشای نادری، به کوشش عبدالله انوار، تهران، ۱۳۴۱ش.(۵) اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، تهران، ۱۳۵۰ش.(۶) اصطخری ابراهیم، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۷۰م.(۷) اطلس گیتاشناسی استانهای ایران، به کوشش سعید بختیاری، تهران، ۱۳۸۳ش.(۸) اعتضادالسلطنه علیقلی، اکسیر التواریخ، به کوشش جمشید کیان فر، تهران، ۱۳۷۰ش.(۹) اعتمادالسلطنه محمدحسن ، مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ش.(۱۰) افشین یدالله، رودخانه های ایران، تهران، ۱۳۷۳ش.(۱۱) پاپلی یزدی محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، ۱۳۶۷ش.(۱۲) جعفری عباس، دایرة المعارف جغرافیایی ایران، تهران، ۱۳۷۹ش.(۱۳) حدودالعالم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، ۱۳۴۰ش.(۱۴) حمدالله مستوفی، نزهة القلوب، به کوشش لسترنج، لیدن، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.(۱۵) «درگاه ملی آمار۱» (نک : مل ).(۱۶) زین العابدین شیروانی، بستان السیاحه، تهران، ۱۳۱۵ق.(۱۷) سپهر محمدتقی، ناسخ التواریخ (تاریخ قاجاریه)، به کوشش جمشید کیان فر، تهران، ۱۳۷۷ش.(۱۸) سمعانی عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالله عمر بارودی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.(۱۹) شیبانی ابراهیم، منتخب التواریخ، تهران، ۱۳۶۶ش.(۲۰) شیرازی فضل الله، تاریخ ذوالقرنین، به کوشش ناصر افشارفر، تهران، ۱۳۸۰ش.(۲۱) فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۶ش.(۲۲) فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۹ش.(۲۳) قاضی احمد قمی، خلاصة التواریخ، به کوشش احسان اشراقی، تهران، ۱۳۶۳ش.(۲۴) مجموعۀ قوانین سال ۱۳۱۶ش.(۲۵) مقدسی محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۰۶م.(۲۶) مقدم «گل محمدی»، محمد، تویسرکان، تهران، ۱۳۷۸ش.(۲۷) نشریۀ عناصر و واحدهای تقسیمات کشوری، وزارت کشور، تهران، ۱۳۸۴ش.(۲۸) یاقوت، بلدان.(۲۹)» Dargāh-e Mellī-ye Āmār «,wwwsciorgir/content/userfiles/_census۸۵/census۸۵/natayej/abadifil/۱۳xls.