لغت نامه دهخدا
زخر. [ زَ ] ( ع مص ) این کلمه در اصل دلالت بر ارتفاع و بلندی کند. ( از مقاییس اللغة ج 3 ص 50 ). || پر شدن دریا از آب. ( منتخب اللغات ). زیاد شدن و بسیار گردیدن دریا. ( از ترجمه قاموس ). پر شدن و مالامال شدن دریا. ( از اقرب الموارد ) ( از محیط المحیط ). پر شدن دریا از آب و موج زدن. ( از منتهی الارب ). پر شدن دریا و رود از آب. ( غیاث اللغات ). پر شدن دریا از آب و موج. ( آنندراج ). زخر و زخور و زخیر، پر شدن و بلند شدن امواج دریا. ( از متن اللغة ). رجوع به زخور و زخیر شود. || دراز شدن و بلند گردیدن رودبار. ( از ترجمه قاموس ). نیک دراز و بسیارآب گردیدن رودبار. ( آنندراج ) ( از منتهی الارب ). بالا آمدن و مد رود. ( از محیط المحیط ) ( از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد ). و آن رود را زاخر و زخار گویند. ( از متن اللغة ). || بمجاز، پر کردن چیزی را. ( منتخب اللغات ) ( از ترجمه قاموس ) ( از منتهی الارب ) ( آنندراج ) ( از محیط المحیط ) ( از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد ). || ( بمجاز ) بجوش آمدن دیگ. ( از منتهی الارب ) ( از ترجمه قاموس ) ( آنندراج ) ( از محیط المحیط ) ( از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد ). || ( بمجاز ) بجوش آمدن جنگ. ( از محیط المحیط ) ( از متن اللغة ) ( از ترجمه قاموس ). بجوش آمدن و گرم شدن جنگ. ( از آنندراج ) ( از منتهی الارب ) ( از اقرب الموارد ). || ( بمجاز ) بخروش آمدن گروه بجهت نفیر یا جنگ. ( از ترجمه قاموس ). بجوش آمدن قوم جهت نفیر و برآمدن یا جهت جنگ. || ( بمجاز ) دراز شدن روییدنی ( نبات ). ( از اقرب الموارد ) ( از محیط المحیط ) ( از متن اللغة ) ( از ترجمه قاموس ). بالیدن و انبوه شدن گیاه. ( منتخب اللغات ). کوالیدن و شکوفه آوردن گیاه. ( از آنندراج ) ( از منتهی الارب ). || ( بمجاز ) فخر کردن : زخر الرجل بما عنده ؛ یعنی فخر کرد مرد به اوصافی که با خود داشت . مثل تَزَخْوُر از باب تفعلل. ( از ترجمه قاموس ). فخر کردن کسی به چیزی که دارد.( آنندراج ) ( از منتهی الارب ) ( از محیط المحیط ) ( از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد ). || ( بمجاز ) دراز شدن و کشیده شدن پا. ( از لسان العرب ) ( از متن اللغة ). و رجوع به تاج العروس شود. || ( بمجاز ) غلبه کردن بر دیگری در مفاخرة. گویند: «زاخره فزخره »؛ یعنی با او مفاخرت کرد و بر او پیروز شد. ( از متن اللغة ) ( از محیط المحیط ) ( از ترجمه قاموس ) ( از منتهی الارب ). غالب آمدن کسی را در فخر. ( آنندراج ). || ( بمجاز ) شاد گردانیدن کسی را: زخر الرجل ؛ شادگردانید او را. ( از ترجمه قاموس ) ( از متن اللغة ) ( از منتهی الارب ) ( آنندراج ) ( از محیط المحیط ) ( از متن اللغة ) ( از اقرب الموارد ). || ( بمجاز ) فربه گردانیدن و رونق دادن گیاه شتر را. گویند: «زخر العشب المال »؛ یعنی فربه گردانید گیاه شتران را و رونق داد. ( از منتهی الارب ). فربه گردانیدن گیاه شتران را و رونق دادن. ( آنندراج ) ( از محیط المحیط ) ( از ترجمه قاموس ). فربه گردانیدن گیاه شتر را. ( از متن اللغة ). || ( بمجاز ) بر باد دادن چیزهای ریز و خرد را: «زخر الدق »؛ یعنی بر باد داد ریزها را. ( از منتهی الارب ) ( از محیط المحیط )( از اقرب الموارد ). پرانیدن ریزها در باد. ( از ترجمه قاموس ). بر باد دادن دانه های خرد بوسیله چنگال ( مذراة ). ( از متن اللغة ). برباد دادن چیزی. ( از المعجم الوسیط ). || ( ص ) ریشه عالی. نژاد بلند ونامی : عِرْق زاخر؛ اصل شریف بلند. ( از متن اللغة ).
