دانشنامه اسلامی
«التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» در چهارده جلد به زبان عربی یکی از فرهنگ های قرآنی است که به قلم قرآن پژوه و دانشمند کوشا و دانای معاصر مرحوم استاد حسن مصطفوی تألیف پذیرفته است. می توان آن را به مثابه دایرة المعارف قرآنی انگاشت.
به توضیح کلمات و شرح آنها پرداخته، نوعی تفسیر ضمنی و محتوایی را دربر دارد. این کتاب یکی از بزرگترین فرهنگهای قرآنی معاصر است و در سال 1362 ش به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت ارشاد اسلامی برگزیده گردید.
مؤلف محترم در آغاز مقدمه می نویسد: «چون بهره برداری و استفاده از حقایق معارف و احکام و آداب قرآن منوط به فهم و درک کلمات و مفردات قرآن به صورت تحقیقی و عمیق می باشد، پس ضرورت دارد نخست سعی و کوشش در راه درک و فهم این کلمات و مفردات را انجام دهیم و بین مفاهیم حقیقی و مجازی آن تشخیص و تمییز قائل گردیم، آنگاه به تفسیر بپردازیم. کتب لغت موجود نیز در این زمینه تعیین کننده نمی باشند» .
از مقدمه مصنف می توان برداشت کرد که ایشان با مبنا و اعتقاد خاصی تحقیق خود را دنبال کرده است، جهت آشنایی با این مبانی به ذکر خلاصه ای از آنها مبادرت می کنیم.
1- ترادف حقیقی به معنای توافق دو لفظ در معنای واحد در جمیع خصوصیات، در کلام عرب و خصوصا در قرآن یافت نمی شود. هر لفظ مترادفی، تفاوتی با الفاظ دیگر به ظاهر مترادف دارد که در ذیل هر لغت مؤلف به آنها اشاره دارد.
2- مواد الفاظ و هیئت آنها، سبب خصوصیت و امتیازی در معنا می گردد و بعید نیست بگوییم دلالت الفاظ در جمله ذاتی است، گرچه به درک تفصیلی آن پی نبریم.
3- اشتراک لفظی به معنای این که یک لفظ دو یا چند معنا به نحو دلالت حقیقی داشته باشد، نزد برخی در کلمات عرب و خصوصاً در قرآن موجود نیست. بنابراین اشتراک لفظی یا از باب مشترک معنوی است یا از باب استعمال در مصادیق و یا مأخوذ از لغتی دیگر مانند عبری، سریانی و... می باشد.
[ویکی نور] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، اثر شیخ حسن مصطفوی (تبریز 1297 - 1384ش) است که نویسنده در آن، به معناشناسی کلمات قرآن کریم از الف تا یاء پرداخته است. این اثر به زبان عربی و یک دوره کامل در 14 جلد نوشته شده و در زمینه علم لغت و به ویژه شناسایی علمی و مستند کلمات قرآنی و نیز تفسیر و علوم قرآن از منابع قابل توجّه بشمار می رود.
نویسنده، اثر حاضر را در تاریخ 1366/10/22ش، در شهر قم به پایان رسانده است ....
این کتاب در 1362ش، به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد.
اثر حاضر از مقدمه ناشر و مقدمه نویسنده و متن اصلی کتاب (شامل 14 جلد به ترتیب ذیل: 1. الف - ت؛ 2. ث - ح؛ 3. خ - ذ؛ 4. ر - ز؛ 5. س؛ 6. ش - ص؛ 7. ض - غ؛ 8. ع؛ 9. ف - ق؛ 10. ک - ل؛ 11. م - ه؛ 12. ن؛ 13. و؛ 14. ی). تشکیل شده است.
نویسنده بعد از نقل اقوال دانشمندان و صاحب نظران لغت و ادبیات، خودش تحت عنوان «و التحقیق»، به اجتهاد و اظهار نظر پرداخته و استنباط و نظر علمی و جمع بندی خودش را به روشنی ارائه کرده است.
[ویکی فقه] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (کتاب). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم تألیف مرحوم استاد علامه حسن مصطفوی (۱۴۲۶ ه ق)می باشد که یکی از فرهنگهای قرآنی است.
«التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» در چهارده جلد به زبان عربی یکی از فرهنگهای قرآنی است که به قلم قرآن پژوه و دانشمند کوشا و دانای معاصر مرحوم استاد حسن مصطفوی تالیف پذیرفته است. می توان آن را به مثابه دایرة المعارف قرآنی انگاشت. به توضیح کلمات و شرح آنها پرداخته، نوعی تفسیر ضمنی و محتوایی را در بر دارد. این کتاب یکی از بزرگترین فرهنگهای قرآنی معاصر است و در سال ۱۳۶۲ ش به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت ارشاد اسلامی برگزیده گردید.
انگیزه کتاب
مؤلف محترم در آغاز مقدمه می نویسد: «چون بهره برداری و استفاده از حقایق معارف و احکام و آداب قرآن منوط به فهم و درک کلمات و مفردات قرآن به صورت تحقیقی و عمیق می باشد، پس ضرورت دارد نخست سعی و کوشش در راه درک و فهم این کلمات و مفردات را انجام دهیم و بین مفاهیم حقیقی و مجازی آن تشخیص و تمییز قائل گردیم، آنگاه به تفسیر بپردازیم. کتب لغت موجود نیز در این زمینه تعیین کننده نمی باشند.»
مبانی تالیف
از مقدمه مصنف می توان برداشت کرد که ایشان با مبنا و اعتقاد خاصی تحقیق خود را دنبال کرده است، جهت آشنایی با این مبانی به ذکر خلاصه ای از آنها مبادرت می کنیم.۱- ترادف حقیقی به معنای توافق دو لفظ در معنای واحد در جمیع خصوصیات، در کلام عرب و خصوصا در قرآن یافت نمی شود. هر لفظ مترادفی، تفاوتی با الفاظ دیگر به ظاهر مترادف دارد که در ذیل هر لغت مؤلف به آنها اشاره دارد.۲- مواد الفاظ و هیئت آنها، سبب خصوصیت و امتیازی در معنا می گردد. و بعید نیست بگوییم دلالت الفاظ در جمله ذاتی است، گرچه به درک تفصیلی آن پی نبریم.۳- اشتراک لفظی به معنای اینکه یک لفظ دو یا چند معنا به نحو دلالت حقیقی، داشته باشد، نزد برخی، در کلمات عرب و خصوصا در قرآن موجود نیست. بنابر این اشتراک لفظی یا از باب مشترک معنوی است یا از باب استعمال در مصادیق و یا ماخوذ از لغتی دیگر مانند عبری ، سریانی و... می باشد.۴- از آنجایی که استعمال کلمات در قرآن، از حکمت و توجه به خصوصیات کلمه و لطائف مخصوص به آن است، و با کلمه دیگر، آن لطائف از بین می رود، تسامح در بیان معانی و اکتفا بر شواهد کلمات عرب (از نظم و نثر)، صحیح نمی باشد، با توجه به اینکه مجاز در خود اشعار و کلمات عرب نیز راه پیدا کرده و در شعر ، تحمیل این مجاز بواسطه مناسبتهای قافیه و غیر آن، بیشتر می نماید.۵- می توان گفت در قرآن، استعمال کلمه در معنایی، دلالت بر حقیقی بودن آن معنا دارد، و معانی کلمات عرب در شعر و نثر... نمی تواند معارض آن گردد، زیرا تسامح و مجاز در کلمات آنان فراوان است. البته از استقصاء استعمال کلمات در معنایی و تحقیق موارد آن، معنای حقیقی نمایان و اصل واحد در کلمه برای ارجاع سائر معانی، مشخص می شود.
روش تألیف کتاب
...
[ویکی شیعه] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (کتاب). ألتّحقیق فی کلمات القرآن الکریم دایرة المعارفی قرآنی به زبان عربی که با قلم حسن مصطفوی تألیف شده است. مؤلف در این اثر به توضیح کلمات قرآن و شرح آن ها پرداخته و نوعی تفسیر ضمنی و محتوایی را در بر دارد. این کتاب یکی از بزرگترین فرهنگ نامه های قرآنی است که در ۱۴ جلد به چاپ رسیده و در سال ۱۳۶۲ش به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از سوی وزارت ارشاد اسلامی برگزیده شد.
حسن مصطفوی در روز چهارم شعبان سال ۱۳۳۴ق مطابق با ۱۲۹۷ش به دنیا آمد و در نوزدهم جمادی الاول ۱۴۲۶ق در تهران وفات یافت. او دارای بیش از ۷۰ جلد کتاب است.
مؤلف، چون بهره برداری و استفاده از حقایق معارف و احکام و آداب قرآن را منوط به فهم و درک کلمات و مفردات قرآن به صورت تحقیقی و عمیق می داند؛ پس ضرورت دیده، نخست سعی و کوشش در راه درک و فهم این کلمات و مفردات را انجام دهد و بین مفاهیم حقیقی و مجازی آن تشخیص و تمییز قائل گردد و آن گاه به تفسیر بپردازد. وی کتب لغت موجود در این زمینه را تعیین کننده نمی داند.
