دانشنامه اسلامی
این کتاب گزارش سفر حج نویسنده در سال ۱۳۹۳ق./۱۳۵۲ش. از شهر تهران است و آگاهی هایی درباره حج گزاری و کاروان های حج ایرانیان و ادارات و سازمان های ایرانی مربوط به حج در آغاز دهه پنجاه ش. به دست می دهد. معرفی کشور عربستان سعودی به لحاظ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقلیمی، عمرانی و مذهبی در آن دوره، پادشاهی خالد بن عبدالعزیز ، از مطالب کتاب است.
درباره نویسنده
علی دهقان به سال ۱۲۸۵ش. در ارومیه زاده شد و در دانشسرای عالی تهران تحصیل نمود. وی به سال ۱۳۲۳ش. به ریاست اداره فرهنگ و در سال ۱۳۴۰ش. به استانداری استان چهارم، رضائیه (ارومیه) منصوب شد. آثار و تألیفاتی در حوزه فرهنگ و علوم تربیتی به او نسبت داده اند. او هنگام سفر حج بازنشسته بوده است. (ص۱) سفرنامه حاضر ابتدا به صورت یادداشت های روزانه نوشته شده و پس از سفر، تألیف و تنظیم گشته است. دهقان برای تکمیل آگاهی های سفرنامه از برخی کتاب های تاریخی و سفرنامه های حج از جمله تاریخ یعقوبی و سفرنامه ابن بطوطه ، عباس پهلوان و علینقی منزوی استفاده کرده است؛ سفر دهقان به حجاز به صورت هوایی بوده است. او از تهران، نخست به جده (ص۲۹-۳۰) و پس از چند ساعت، با هواپیمایی دیگر به مدینه پرواز کرده است. (ص۳۹-۴۰) در جده ساعاتی در مدینة الحاج به سر برده؛ جایی که مسافران ایرانی برای چند ساعت انتظار پرواز به مدینه از برخی امکانات رفاهی بهره مند می شده اند و شامل چند ساختمان بوده است. (ص۳۳)
نحوه چینش مطالب
جز فصل اول که مربوط به تهیه مقدمات سفر است، این سفرنامه به ترتیب روزهای سفر، از روز اول تا بیست و نهم، تنظیم شده است. بخش مفصل این کتاب به ذکر جزئیات اموری مانند معاینه پزشکی حج اختصاص یافته است. (ص۲-۸۷) آگاهی های تاریخی از کشور عربستان و شهر مکه و مدینه و جده، شرح جنگ ها و زندگی شخصیت های آغاز اسلام ، مساجد، راه ها و نیز بهای خدمات و مواد خوراکی، فاصله میان شهرها و مکان های دیگر و جز آن به تفصیل میان مطالب کتاب گنجانده شده است. (برای نمونه:ص۸) نویسنده گاه نظر خود را درباره برخی رویدادهای تاریخی مربوط به حج بیان کرده است. (ص۱۸۷-۱۸۸) وی همراه گزارش اتفاقات سفر و مناسک حج ، به فراخور، انتقادهایی را در زمینه موضوعات گوناگون به میان آورده است. برای نمونه از روحانیان کاروان انتقاد کرده که حج گزاران را از فلسفه حج و مناسک آن آگاه نمی کنند. (ص۹۰، ۱۸۷)
مقایسه سفرنامه
...
[ویکی حج] به سوی خانه خدا سفرنامه حج نوشته علی دهقان در سال 1393ق./1352ش. است. سفرنامه به صورت یادداشت های روزانه و پس از سفر تألیف شده است. سفرنامه شامل اطلاعاتی از شیوه حج گزاری ایرانیان و حاجیان سایر کشورهای اسلامی در اوایل دهه پنجاه شمسی است. نویسنده بعد از شرح مقدمات سفر، به بیان آگاهی هایی تاریخی از عربستان، مکه، مدینه و جده، شخصیت های آغاز اسلام، مساجد، راه ها و فاصله شهرها و ... پرداخته است. نویسنده همچنین انتقاداتی نسبت به نحوه برگزاری حج مطرح کرده و پیشنهادی برای اداره حرمین شریفین توسط شورایی که همه کشورهای اسلامی در آن شریک باشند ارائه می دهد.
این کتاب گزارش سفر حج نویسنده در سال 1393ق./1352ش. از شهر تهران است و آگاهی هایی درباره حج گزاری و کاروان های حج ایرانیان و ادارات و سازمان های ایرانی مربوط به حج در آغاز دهه پنجاه ش. به دست می دهد. معرفی کشور عربستان سعودی به لحاظ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقلیمی، عمرانی و مذهبی در آن دوره، پادشاهی خالد بن عبدالعزیز، از مطالب کتاب است.
علی دهقان به سال 1285ش. در ارومیه زاده شد و در دانش سرای عالی تهران تحصیل نمود. وی به سال 1323ش. به ریاست اداره فرهنگ و در سال 1340ش. به استانداری استان چهارم، رضائیه (ارومیه) منصوب شد. آثار و تالیفاتی در حوزه فرهنگ و علوم تربیتی به او نسبت داده اند. او هنگام سفر حج بازنشسته بوده است.
