دانشنامه اسلامی
تاریخ حضور مسلمانان در قاره اروپا، به سال های بسیار دور، یعنی دوره های اولیه اسلام، برمی گردد. تجار و بازرگانان مسلمان و نمایندگان سیاسی، یکی از عوامل مهم گسترش اسلام در سراسر جهان و از جمله قاره اروپا بوده اند. مسلمانان در تمامی دوران حضور در اروپا، میراث بسیار با ارزش فرهنگی از خود به یادگار گذاشتند. حضور اولیه مسلمانان، در سیسیل ایتالیا و اسپانیا بود که با پیروزی نرمن ها در منطقه سیسیل در قرن یازدهم و بر اسپانیا در سال ۱۴۹۲ حضور مسلمانان بسیار کم رنگ شد. بعد از آن، در دوره مغول ها با تسلط مغول ها بر آسیای مرکزی، دین اسلام به عنوان دین اکثریت قریب به اتفاق آن جوامع شناخته شده، از آن طریق، بسیاری از مسلمانان در قالب سربازان دولتی، تجار و بازرگانان با نفوذ در قلمرو روسیه، مانند فنلاند، لهستان و اوکراین، دست به ترویج اسلام زدند. با شروع حکومت عثمانی، گسترش اسلام به سوی اروپای مرکزی و حوزه بالکان شروع شد. این مساله باعث گسترش جمعیت ترک زبان در کشورهایی چون بلغارستان، یوگسلاوی، رومانی و یونان شد. تعداد بی شماری از مردم این مناطق هم رفته رفته مسلمان شدند، تا حدی که کشور آلبانی در قلب اروپا، به کشوری با اکثریت مسلمان تبدیل شد.بخش مهم جمعیت کنونی مسلمان در اروپا، معلول مهاجرت مسلمانان، مخصوصا بعد از جنگ جهانی دوم، می باشد. در دهه ۶۰ قرن بیستم، به دلیل نیاز مبرم اروپا به نیروی کار، جمعیت مهاجران مسلمان در جست و جوی کار در حال شکل گیری بود. در این میان، جمعیت پناهنده سیاسی نیز قابل توجه می باشند.حتی قبل از بروز جنگ جهانی اول، مهاجرت مسلمانان به فرانسه، به عنوان کارگران ارزان شمال آفریقا شروع شده بود. «در سال ۱۹۱۲، بیش از پنج هزار نفر کارگر الجزایری در کارخانه روغن کشی زیتون شهر مارسی و یا صنایع و معادن و شمال و جنوب کشور اشتغال داشتند. با بالا رفتن میزان مرگ و میر در جنگ، سیل مهاجرت ابعاد جدیدتری به خود گرفت. در خلال سال های جنگ، بیش از دویست هزار الجزایری به این کشور وارد شدند که ۲۳ آنها، برای همیشه در آنجا باقی ماندند.» در سال های دهه ۱۹۶۰، علاوه بر الجزایری ها و هارکیس ها (گروه همکاران و سربازان تشکیلات استعماری فرانسه در الجزایر هستند که بعد از پیروزی انقلاب الجزایر، آنها نیز گرچه اصالتا الجزایری بودند، ولی چاره ای جز ترک کشور نداشتند.) ، مهاجرینی از کشورهای تونس و مراکش و بعدها از مسلمانان کشورهای باختری، مالی و سنگال و دیگر کشورهای عربی و ترکیه نیز به این جمعیت اضافه شدند و این روند تا سال ۱۹۸۰ ادامه داشت. اکثریت این جمعیت را مردان تشکیل می دادند و به همین خاطر، آنها در صدد آوردن خانواده خود به این کشور برآمدند. در دوران رکود اقتصادی سال ۱۹۷۴، دولت فرانسه، همانند سایر کشورهای اروپایی که با بیکاری مزمن مواجه شده بود، درصدد جلوگیری از سیل مهاجرین و بازگرداندن آنها برآمد، ولی به دلیل قوانین دست و پا گیر، عملا این برنامه با شکست مواجه گردید. رشد جمعیت مسلمانان فرانسه به علت مهاجرین غیرقانونی، نرخ بالای زاد و ولد و استثنا قائل شدن برای دادن اجازه اقامت به اعضای خانواده افراد مقیم، همچنان رو به تزاید بوده است. بنابراین، با وجود میلیون ها فرانسوی بیکار، نسل دوم مهاجرین جایگاه اقتصادی مطلوبی در لایه بندی طبقاتی جامعه فرانسه ندارد و خود را زائد و اضافی به شمار می آورد.
جمعیت مسلمان فرانسه
فرانسه، به خاطر روابط تاریخی اش با بخشی از جهان عرب، بیشترین جامعه مسلمانان را در اروپای غربی در درون خود جای داده است. اسلام، بعد از کاتولیک، به عنوان دومین مذهب کشور می باشد، به طوری که تعداد مسلمانان بیش از پروتستان ها و یهودیان است. تعداد مسلمانان حدود ۱۱۰ جمعیت این کشور را تشکیل داده است، به طوری که آن را از ۴ تا ۵ میلیون و بعضی تا ۸ میلیون برآورده کرده اند که این اختلاف، به دلیل عدم تظاهر بسیاری به اسلام و عدم حضور در مساجد می باشد؛ چرا که مذهب به عنوان مانعی در راه جذب مسلمانان در جامعه فرانسوی می باشد. تقریبا بیش از نیمی از این جمعیت، دارای حقوق شهروندی هستند. برابر آمار و تحقیقاتی که انجام گرفته است، بیشترین تعداد مسلمانان، در شهرهای پاریس، مارسی و لیون اقامت دارند.آقای «نیکولابو»، در کتابی تحت عنوان «پاریس پایتخت عربی»، می نویسد: "مراکز عرب نشین پاریس، مانند خیابان «بارپیس» و خیابان «هوشی» و منطقه «ایل دوفرانس» در بسیاری از این محلات و قهوه خانه های آن، ثروتمندان و پولدارهای لبنانی و یا کارگران الجزایری و مغربی زندگی می کنند، به طوری که دو جانب ساحل رودخانه «سن»، یک محیط عربی به حساب می آید و هاله ای از عربیت بر آن مشاهده می شود. از دیر زمان، به خاطر حضور این توده های عربی، از ملیت های مغربی، مصری، سوری، عراقی، لبنانی و به ویژه الجزایری، پاریس یک پایگاه عربی در اروپا به حساب می آمده است."
حقوق مسلمانان و دیدگاه دولت
دولت فرانسه درصدد ادغام جمعیت مسلمان آن کشور در جامعه فرانسه است. در درجه اول هدف، فرانسوی بودن و سپس حفظ اعتقاد به اسلام است. مسلمانان، همانند دولت، چندان نظر خوبی نسبت به بنیادگرایان الجزایری ندارند، ولی مخالف طرفداری دولت فرانسه از رژیم نظامی الجزایر می باشند، علی رغم آن در اذهان فرانسویان، اسلام با بنیادگرایی مرتبط است و بنابر یک نظرسنجی، دو سوم فرانسویان، اسلام را با تعصب مذهبی مرتبط می دانند. با این وجود، اکثریت مسلمانان به قانون احترام می گذارند. فرانسویان معتقدند که مسلمانان با سایر مهاجرین مانند لهستانی ها، پرتغالی ها و یا یهودیانی که بیش از آنها به فرانسه آمده اند، تفاوت دارند. نظر آنها بر این است که اصولا مسلمانان نمی توانند جذب جامعه فرانسه شوند.این کشور در طی دو قرن گذشته، بیش از هر کشور دیگری در اروپا در جذب خارجیان اهتمام ورزیده است. این سیاست، با سیاست آلمان و انگلستان در تضاد است. سیاست کلی آلمان، بازگرداندن مسلمانان به کشورشان است. سیاست انگلستان نادیده گرفتن آنهاست. به نظر می رسد، در این میان تنها فرانسه مصر به جذب مسلمانان آن کشور در جامعه مسیحی است و همان طوری که گفته شد، هدف فرانسوی بودن در درجه اول سپس حفظ اعتقاد به اسلام است. دولت، تدارک روحانیون مسلمان و رژیم غذایی مطابق شرع اسلام را در ارتش و زندان ها رعایت می کند. بخش صنعت و تجارت برای کارمندان مسلمان، تسهیلاتی جهت اجرای احکام شرعی و نماز فراهم می کنند و هر سال، سی هزار نفر مسلمان برای مناسک حج به مکه می روند. «برخی از آنها فرانسه را همچون وطن خود دوست داشته و حتی برای پیروزی فرانسه، جانفشانی کرده اند؛ چنان که گروه نظامیان عرب در ارتش فرانسه، دارای تشکیلات نسبتا منسجم و شناخته شده ای هستند. برخی نیز اسامی خود را از عربی به فرانسه تغییر داده و مانند ادوارد بیلیه به ریاست یک شبکه تلویزیونی منصوب شده و حتی به عنوان سفیر به دیگر کشورها اعزام شده اند. گفته می شود که سالانه بیش از دویست نفر اسامی عربی خود را تغییر داده و بدین وسیله، به مشاغل مهم و دلخواه خود که ویژه فرانسویان می باشد، دست می یابند.» اعراب مقیم فرانسه عموما به کارهای بدنی اشتغال داشته، گروه فقرای فرانسه را تشکیل می دهند. در دهه های اخیر که بیکاری در فرانسه زیاد شده، علی رغم آن که اولین قربانیان آن، مسلمانان هستند، ولی حزب دست راستی افراطی ژان ماری لوپن، علت عمده بیکاری فرانسویان را حضور خارجی ها در این کشور می داند و از آن بهره برداری می کند. «قوانین اجتماعی کار در فرانسه، خوشبختانه، مساله مذهب و اعتقاد را جدا از کار دانسته، بنابراین همه کسانی که در فرانسه اقامت دارند، به طور مساوی می توانند در محیط های مختلف کاری اشتغال داشته باشند. البته در خلال سال های دهه ۱۹۳۰ میلادی و همزمان با اوج گیری فعالین ناسیونالیست ها و فاشیست ها در آلمان و ایتالیا، در فرانسه نیز گروه های مشابه دست به اقدامات مهمی زدند که باعث شد تا دولت، مساله اساس نامه اقلیت ها را به تصویب برساند، ولی بعدها این قانون نیز لغو شد.» البته برخی از آنها دارای شرکت های کوچک تجاری و خدماتی می باشند. از نظر فرهنگی نیز برخی سازمان های فرهنگی وابسته به اعراب در فرانسه فعال اند، حتی در پنج ایستگاه رادیویی در آن کشور به زبان عربی برنامه دارند، تلویزیون عربی نیز در آن کشور وجود دارد. با این وجود، اعراب به تدریج جذب جامعه فرانسه شده، از آن الگو می گیرند؛ چنان که بسیاری از آنها ترجیح می دهند همسر فرانسوی اختیار کنند. اعراب فرانسوی همان گونه که نمی توانند به خدمت نظامی گمارده شوند، به نوعی، از امور سیاسی نیز دور نگه داشته شده، فقط به فکر تامین معیشت خود می باشند. آقای محمد بشاری، رئیس مؤسسه مسلمانان فرانسه، معتقد است که عرب های مقیم فرانسه به تدریج فرهنگ فرانسه را جذب کرده، از اصل خود دوری می گزینند. وی این امر را خطر مهمی برای اعراب مقیم فرانسه قلمداد می کند. وی دلایل متعددی را برای بیگانگی فرهنگی ذکر می کند که از آن جمله می توان نیاز مهاجرین به اجازه نامه های لازم جهت کار و زندگی در آن کشور، عدم حضور یک مرجع دینی معتبر و معقول، رواج تفکر آزادی خواهانه که موجب رواج امیال غریزی و فردگرایی می شود را نام برد. پس از بمب گذاری های سال ۱۹۸۶ و تظاهرات میدان جمهوری علیه سلمان رشدی، فرانسوی ها فهمیدند که مسلمانان این کشور، مهاجرین آرام و دلباخته و شیفته جذب در این کشور نمی باشند. شمار انجمن های اسلامی در فرانسه از ۱۰۵۰ در سال ۱۹۹۱ به بیش از ۲۰۰۰ در سال بعد از آن رسیده است که نشانه فعالیت شدید مهاجرین می باشد.» دیدگاه کلی دولت فرانسه نسبت به مسلمانان این کشور را می توان در سخنرانی مورخ ۲۳ نوامبر ۱۹۹۷ آقای ژان پی یر شونمان، وزیر کشور فرانسه و مسؤول مذاهب در فرانسه، درک نمود. وی اظهار داشت که مشکلاتی به خاطر وجود یک «مخاطب با مشروعیت» وجود دارد، ولی این مساله سد و مشکل لاینحلی نیست. به هرحال، دولت راه حل و انتخابات خود را در این زمینه تحمیل نخواهد نمود، بلکه پیشنهاداتی را که به او شده، مورد بررسی و تصویب قرار خواهد داد.ژان پی یر شونمان از ابتکار وزیر اسبق کشور، پی یر ژوکس که کمیته تفکر در مورد اسلام را ایجاد نموده بود، فاصله گرفت. وزیر فعلی کشور از مسلمانان درخواست نموده تا به او کمک نمایند و پایه یک رابطه طبیعی میان اسلام و دولت فرانسه را بگذراند.وزیر کشور در این راستا اظهار داشت: "در میز جمهوری، جا برای اسلام وجود دارد. این مساله تنها یک حق برای مسلمانان نیست، بلکه شانسی برای آنان و برای فرانسه است تا در خاک آن، یک اسلام مدرن وجود داشته باشد. شایسته مسلمانان نیست که برای نیایش، در محل های نامناسب و دور از شان اعتقادشان گردهم آیند. جمهوری فرانسه، هنگامی به ارزش هایش وفادار خواهد بود که هرگونه تبعیض را در مورد شهروند مسلمان نفی نماید. " در پایان وزیر کشور اظهار داشت که در حال بررسی ایجاد یک نهاد جهت گردآوری بررسی های تحقیقاتی و استادان جهت شناساندن بهتر اسلام، می باشد.
مساجد و مراکز اسلامی
...
[ویکی اهل البیت] جمهوری فرانسه با مساحت 543965 کیلومتر مربع که تقریبا معادل یک سوم خاک ایران است در غرب اروپا قرار دارد. مرزهای این کشور از شمال به دریای مانش از شرق به بلژیک، لوکزامبورگ، جمهوری فدرال آلمان، سوئیس و ایتالیا و از جنوب به دریای مدیترانه و اسپانیا و از غرب به اقیانوس اطلس محدود می شود. فرانسه علاوه بر منطقه اروپایی خاک خود دارای مناطقی در ماورای بحار و دریای مدیترانه است که این مناطق نیز جزو سرزمین فرانسه هستند.
اسلام پس از کاتولیک دومین دین بزرگ در فرانسه محسوب می شود و به طور تقریبی دارای 4 تا 6 میلیون نفر جمیعت است که دارای سابقه فرهنگی هستند. در سال 2004، وزارت کشور فرانسه تعداد مسلمانان را 1/4 میلیون نفر برآورد کرد (این در شرایطی است که برخی از منابع دیگر تعداد مسلمانان را بین 5 تا 6 میلیون نفر برآورد کرده اند) و تعداد فرانسوی هایی که اسلام آورده اند 40 هزار نفر اعلام شده است.
این در شرایطی است که بر اساس قانونی که در سال 1872 در این کشور تصویب شد، جمهوری فرانسه نباید در آمارگیری و سرشماری های خود پرسش دینی یا قومی مطرح کند.
به دلیل روابط تاریخی فرانسه با جهان اسلام، مسلمان این کشور بزرگترین جامعه مسلمانان را در اروپای غربی و به طول کلی در اروپا را در خود جای داده است. اسلام، بعد از کاتولیک مسیحیت به عنوان دومین دین این کشور به شمار می رود، به طوری که تعداد مسلمانان بیش از پروتستان ها و یهودیان این کشور است. در کشور فرانسه 1 میلیون پروتستان، 600 هزار نفر بودایی، 525 هزار نفری یهودی و 150 هزار نفر ارتدکس شرقی زندگی می کنند.
تعداد مسلمانان فرانسه را بین 5 تا 6 میلیون نفر تخمین زده اند که بیشترین تعداد مسلمانان، در شهرهای پاریس، مارسی و لیون اقامت دارند. 35 درصد مسلمانان الجزایری تبار بوده، 25 درصد مراکشی و 10 درصد نیز تونسی تبار هستند. تعداد افرادی که به اسلام روی آورده اند نیز 30 هزار نفر برآورد شده است.
تعداد فرانسوی های غیرعربی که اسلام آورده اند مشخص نیست، در میان آمار و نتایجی که درباره حضور مسلمانان مشاهده می شود می توان به این حقیقت اشاره کرد که تعداد زنانی که اسلام می آورند. در مقایسه با مردان بیشتر است و ناظران تأکید کرده اند اسلام آوردن زنان مسلمان ارتباط چندانی به ازدواج با مردان مسلمان ندارد.
در دهه 1830 با استعمار الجزایر از سوی فرانسه، مسلمانان در این کشور اقامت گزیدند. بخش مهم جمعیت کنونی مسلمانان در اروپا، معلول مهاجرت مسلمانان، به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم است. در دهه 60 به دلیل نیاز مبرم اروپا به نیروی کار، جمعیت مهاجران مسلمان در جستجوی کار در حال شکل گیری بود.
اولین نسل اقلیت مسلمان فرانسه مهاجرانی بودند که امروزه به عنوان نیروی کار بازنشسته شده اند و ارتباط قوی با کشور خود که خانواده آنها در آن زندگی می کنند دارند. در سال 1974 قانونی تصویب شد که به موجب آن خانواده های مهاجران در این کشور سکونت داشته باشند، از این رو تعداد بسیاری زن و کودک به فرانسه نقل مکان و تعداد قابل توجهی از آنها که نمی خواستند به کشورهای خود بازگردند درخواست تبعیت فرانسه خود را ارائه کردند. اما با آمدن نسل دوم فرانسوی هایی که در این کشور متولد شدند وضعیت متفاوت شد، چرا که آنها به واسطه قانونی که اظهار می دارد در هر کشوری متولد شوید، تبعه آن محسوب می شوید به عنوان شهروندان فرانسه تلقی شدند.
