دانشنامه اسلامی
نام پیامبر اسلام، یاد شده از زبان حضرت عیسی علیه السلام.
واژه احمد در قرآن کریم فقط یک بار و به صورت یکی از نام های پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بکار رفته است: «وَإِذْ قَالَ عِیسَی ابْنُ مَرْیَمَ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُم مُّصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ یَأْتِی مِن بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءهُم بِالْبَیِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُّبِینٌ». (سوره صف/61، 6)
واژه پژوهان در ریشه یابی این نام، آن را برگرفته از ریشه «ح م د» به معنای ستایش دانسته و گفته اند: وجه نام گذاری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به احمد که صفتی تفضیلی است، فراوانی ستایش خداوند به وسیله حضرت یا ستوده تر بودن او بیش از همه نزد خداوند سبحان است.
برخی، حمد را ثناگویی شخص به اوصاف نیکویی می دانند که فقط با زبان انجام گیرد. برخی از واژه پژوهان نیز با افعل تفضیل دانستن این واژه، آن را مبالغه در حمد و برگرفته از محمود یا حامد بودن نزد خدا دانسته اند که بنابر وجه دوم، باید مضافی در تقدیر باشد. درباره این که آیا این واژه نام پیامبر یا از اوصاف او است، برخی با تأیید افعل تفضیل بودن احمد، آن را از نام های پیامبر دانسته اند که به محمود بودن او در فعل و اخلاق دلالت دارد.
راغب، مورد بشارت بودن این نام از زبان حضرت عیسی علیه السلام را دلیل برجستگی و پسندیده تر بودن او از عیسی علیه السلام و همه پیامبران پیشین می داند. برخی نیز گفته اند: پیامبر، دارای نام عام (محمد) و نام خاص (احمد) بوده و عیسی علیه السلام با این بشارت از پیامبر با نام خاص او یاد کرده است.
در برابر دیدگاه مشهور درباره ساختار ادبی این واژه که آن را افعل تفضیل شمرده اند، عده ای بر صفت مشبهه بودن آن اشاره دارند. این دیدگاه با شرایط دستور زبان برای چنین اشتقاقی سازگاری ندارد. بر اساس قرآن کریم، شکی نیست که یکی از نام های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله احمد است و این نام پس از محمد از شناخته شده ترین نام های حضرت شمرده می شود. شهرت و کاربرد گسترده این نام میان مسلمانان به اندازه ای است که از صدر اسلام تاکنون، همواره برای یاد کردن از پیامبر صلی الله علیه و آله استفاده از این نام پس از «محمد» در رتبه نخست قرار داشته است.
درباره عَلَم (نام مخصوص) یا وصف مشهور بودن احمد برای پیامبر صلی الله علیه و آله به اتفاق نظری نمی توان دست یافت؛ ولی ادله ای دیدگاه نخست را تأیید می کند. در روایتی از امام باقر علیه السلام نقل شده که به آمنه مادر پیامبر در دوران بارداری ندا رسید که نام فرزند خود را احمد بگذارد.
