دانشنامه اسلامی
احکام واقعی، از انواع احکام شرعی و مقابل احکام ظاهری بوده و دارای دو معنای اصطلاحی است:۱. بنا بر یک اصطلاح، حکم واقعی فقط شامل احکامی است که مکلَّف از طریق قطعی به آن ها دست پیدا کند، به خلاف حکم ظاهری که مؤدّای اصل و اماره ، هر دو، است. به عبارت دیگر، حکم واقعی، حکمی است که برای موضوع و متعلق بدون لحاظ علم و جهل مکلف جعل می گردد. بنابراین، احکام واقعی اگر چه در مقام جعل ، متوجه مکلف جاهل نیز می شود، ولی علم یا جهل مکلف در تنجز و عدم تنجز تکلیف نسبت به او مؤثر است.۲. بنا بر اصطلاح دوم، احکام واقعی احکامی است که توسط ادله اجتهادی ثابت می گردد، چه این ادله، یقین آور باشد، مثل: نص قرآن و خبر متواتر ، و یا ظن آور باشد، مثل: ظواهر قرآن و خبر واحد . پس حکم واقعی، حکمی را شامل می شود که یا قطع به آن وجود دارد و یا از طریق اماره ثابت می شود، و حکم ظاهری فقط شامل مؤدای اصل عملی بنا بر حکم بودن آن می گردد.
