اصول موضوعه

لغت نامه دهخدا

اصول موضوعه. [ اُ ل ِم َ / مُو ع َ / ع ِ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) مبادی تصدیقی که مخاطب بواسطه حسن ظن به متکلم به صحت آنها معترف است. مبادی ناآشکاری که بخودی خود در علم مسلم نباشند و بر سبیل حسن ظن آنها را بپذیرند. ( از کشاف اصطلاحات الفنون ). و خواجه نصیر در ضمن بحث از «آنچه در فواتح بعضی علوم یاد کنند» آرد: آنچه در فواتح علوم وضع کنند سه صنف باشد: صنف اول آنچه به هَلیّت تنها وضع کنند و آن مبادی علم باشد و آنرا مقدمات موضوعه خوانند، و خالی نبود از آنکه بنفس خود بَیّن بودیا نبود و اول اولیات و مجربات و امثال آن باشد و آنرا اصول متعارفه و القضایا الواجب قبولها خوانند، ومبادی علم مطلق از این صنف بود. و دوم یا چنان بود که نفس متعلم در بدایت تعلیم به آسانی آنرا اعتقاد کند اعتقادی ظنی یا تقلیدی یا نه چنان بود و اول را اصول موضوعه خوانند و دوم را مصادرات و لامحاله نفس متعلم را مقابل آن اعتقاد حاصل بود به تقابل عدم یا ضدیعنی از اعتقاد به هر دو طرف نقیض خالی بود یا معتقد طرف نقیض بود، مثال اصل موضوع : در هندسه خط مستقیم متناهی بر استقامت اخراج توان کرد و مثال مصادره : هر مقداری متناهی قابل تجزیه نامتناهی بود. ( از اساس الاقتباس ص 395 ). و رجوع به ص 396 همان کتاب شود. و در ص 344 ذیل «در احوال صناعات پنجگانه و مبادی اصناف قیاسات » مبادی قیاسات را 12 صنف می شمرد از قبیل : محسوسات ، مجربات ، متواترات ، اولیات ، حدسیات ، قضایایی که قیاسات آنها در فطرت مرکوز بود، وهمیات ، مشبهات ، مشهورات حقیقی ، مشهورات محدود، وضعیات ، و صنف 12 را قضایایی شمرد که متعلم را در مبادی تعلیم تسلیم باید کردتا بعد از آن در علمی دیگر یا هم در آن علم تصدیقش معلوم شود و آن تسلیم اگر بر سبیل مسامحت و طیب نفس بود، اصول موضوعه خوانند و این صنف جز در مبادی علوم نیفتد و این صنف را با وضعیات بهم مسلمات خوانند.

فرهنگ فارسی

مبادی تصدیقی که مخاطب بواسطه حسن ظن به متکلم به صحت آنها معترف است بمادی نا آشکاری که بخودی خود در علم مسلم نباشد و بر سبیل حسن ظن آنها را بپذیرند .

دانشنامه آزاد فارسی

گزاره ها یا قضایایی که در علمی خاص درستی آن ها بدون استدلال مسلّم گرفته می شود و مبنای استنتاج قضایای دیگر قرار می گیرد. مجموعه قضایایی که در یک علم خاص به اثبات می رسد، در آغاز متکی به قضایای اثبات نشده ای است که اصول موضوعه خوانده می شود. ارسطو مبادی علوم را به سه دستۀ حدود (تعاریف)، اصول متعارفه (قضایایی که درستی آن ها به خودی خود یقینی و ثابت است و عقل سلیم آن ها را بی واسطه تصدیق می کند)، و اصول موضوعه تقسیم کرده و معتقد است که هرکس به آموختن دانشی می پردازد، باید از این سه دسته شناخت هایی حاصل کند. نمونه ای از اصول موضوعه، اصول پنج گانۀ اقلیدس در علم هندسه است، مانند این که «هر خطی را می توان تا بی نهایت امتداد داد». همچنین در طبیعیات قدیم، این گزاره که «جسم مرکب است از ماده و صورت»، اصل موضوع به حساب می رود و اثبات آن موکول به فلسفۀ اولی است. به اصول موضوعه ای که پذیرش آن ها آسان نباشد، مصادره می گویند. برخی از ریاضی دانان اسلامی اصول موضوعه را محدود به نوعی از مبادی دانسته اند که اثبات آن ها در علم دیگری صورت می پذیرد. از این رو، مصادرات را قضایایی تعریف کرده اند که مبادی علم را تشکیل می دهند، اما نه از قضایای اولی یا اصول متعارفه اند و نه از قضایایی که در علم دیگری به اثبات می رسند. آنچه پذیرش برخی گزاره های اثبات پذیر را به عنوان اصول موضوعه در علوم گوناگون ضرورت می بخشد، حفظ تمایز علوم و استقلال نظام های علمی است؛ مثلاً علم موسیقی باید پاره ای از مسائل علم حساب را اصل موضوع قرار دهد. اصول موضوعۀ هر علمی اغلب از علمِ بالاتر که کلیّت بیشتری دارد، گرفته می شود. بنابراین، بنیادی ترین اصول موضوعه در علوم مختلف و نیز اصول متعارفۀ علم، به مابعدالطبیعه یا فلسفۀ اولی بازمی گردد. البته امروزه میان اصول موضوعه و اصول یا علوم متعارفه تفاوتی قائل نمی شوند و همه را اصول موضوعه و هریک از آن اصول را اصل موضوع می نامند. نمونه بارز یک نظام اصل موضوعی نظریۀ مجموعه ها در ریاضیات است.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] اُصول موضوعه، اصطلاحی در منطق ، به معنی قضایایی که در علمی خاص، درستی آنها بدون استدلال مسلّم گرفته می شود و مبنای استنتاج قضایای دیگر قرار می گیرد.
هر علمی مشتمل بر شماری از قضایاست که اثبات آنها در آن علم امکان پذیر نیست، اما مجموعه قضایایی که در آن علم اثبات می گردد، در آغاز متکی به آن قضایای اثبات نشده است. چنین قضایایی در آن علم خاص، اصول موضوعه به شمار می روند.
← اصول موضوعه در بیان ارسطو
ارسطو مبادی علوم را به ۳ دسته تقسیم می کند و معتقد است که هر کس به آموختن دانشی می پردازد، باید تا جایی که به آن دانش ارتباط می یابد، شناخت هایی در آن ۳ دسته حاصل کند. این مبادی عبارتند از، حدود (یا تعاریف)، اصول متعارفه و اصول موضوعه.
← ضرورت شناخت حد
اصول موضوعه ای که پذیرش آنها آسان نباشد، «مصادره» نامیده می شوند. مصادره اصلی است که متعلم نسبت به درستی یا نادرستی آنها گمانی ندارد، یا آنکه گمان کند آن اصل نادرست است. بنابراین، با آنکه مصادره نوعی از اصول موضوعه است و در آغاز علم بدون استدلال پذیرفته می شود، اصطلاح اصول موضوعه اغلب به قضایایی اطلاق می شود که به درستی آنها گمان می رود.
← مصادره در نظر فارابی
...
[ویکی فقه] اصول موضوعه (منطق). اُصول موضوعه، اصطلاحی در منطق ، به معنی قضایایی که در علمی خاص، درستی آنها بدون استدلال مسلّم گرفته می شود و مبنای استنتاج قضایای دیگر قرار می گیرد.
هر علمی مشتمل بر شماری از قضایاست که اثبات آنها در آن علم امکان پذیر نیست، اما مجموعه قضایایی که در آن علم اثبات می گردد، در آغاز متکی به آن قضایای اثبات نشده است. چنین قضایایی در آن علم خاص، اصول موضوعه به شمار می روند.
← اصول موضوعه در بیان ارسطو
ارسطو مبادی علوم را به ۳ دسته تقسیم می کند و معتقد است که هر کس به آموختن دانشی می پردازد، باید تا جایی که به آن دانش ارتباط می یابد، شناخت هایی در آن ۳ دسته حاصل کند. این مبادی عبارتند از، حدود (یا تعاریف)، اصول متعارفه و اصول موضوعه.
← ضرورت شناخت حد
اصول موضوعه ای که پذیرش آنها آسان نباشد، «مصادره» نامیده می شوند. مصادره اصلی است که متعلم نسبت به درستی یا نادرستی آنها گمانی ندارد، یا آنکه گمان کند آن اصل نادرست است. بنابراین، با آنکه مصادره نوعی از اصول موضوعه است و در آغاز علم بدون استدلال پذیرفته می شود، اصطلاح اصول موضوعه اغلب به قضایایی اطلاق می شود که به درستی آنها گمان می رود.
ابن رشد محمد، «تلخیص البرهان»، شرح البرهان، ج۱، ص۷۳.
...