ابن بیطار
فرهنگ فارسی
حشاش و گیاه شناس معروف
دانشنامه آزاد فارسی
نسخه کتاب الجامع لمفردات، تألیف گیاه شناس و داروشناس نامدار اندلسی. او در اشبیلیه به فراگیری دانش پرداخت و از این طریق با آثار گیاه داروشناسان بزرگی چون دیسقوریدس و جالینوس و برخی دانشمندان اندلس و مغرب همچون غافقی، عبدالله بن صالح، ابن حجّاج ابوالعبّاس نباتی زهراوی، شریف ادریسی، اسحاق بن عمران و ابن جزّار آشنا شد. او برای افزودن بر دانش گیاه شناسی خود در ۲۰سالگی راه سفر را پیش گرفت و پس از گذشت از تنگۀ جبل الطّارق، به شمال افریقا رفت و به جست وجوی گیاهان و خواص آن ها پرداخت. در ۶۳۳ به دمشق رفت و گیاه داروشناس بزرگ، ابن ابی اصیبعه (۶۰۰ـ۶۶۸) به شاگردی او درآمد. به نظر می رسد که قبل از آن که به شام سفر کند دیداری از یونان و برخی از شهرهای دور آسیای صغیر نیز داشته است. بنابر برخی اقوال او تا بین النهرین، شمال عربستان و حتی ایران نیز آمده است. گواه بر این مسافرت های او اسامی مختلف و به زبان های مختلفی است که در مهم ترین اثر او یعنی الجامع لمفردات الادویة و الاغذیه دیده می شود. او در دمشق به ریاست گیاه داروشناسان درآمد و پس از مرگ سلطان محمد بن ابی بکر ایّوبی ملقّب به الملک الکامل به قاهره رفت و به خدمت پسر این سلطان، یعنی الملک الصالح نجم الدین ایوب پیوست. در زمان اقامت در قاهره کتاب الجامع و نیز المغنی را نگاشت. پس از چندی به دمشق بازگشت و در همان شهر در ۶۴۲ق، درگذشت. او در مهم ترین اثر خود یعنی الجامع خدمت بزرگی به تاریخ گیاه داروشناسی کرده است زیرا نقل قول هایی از برخی دانشمندان از قبیل شریف ادریسی، ماسر جویه، ابن ماسه، ابن سَمَجون و دیگر کسان آورده است که امروزه آثاری از آن ها به جا نمانده است. همچنین آوردن اسامی مترادف به زبان های یونانی، بربری، فارسی و اندلسی از دیگر مزایای این اثر است. کتاب الجامع در سعی و دقت بی نظیر است، ترجمۀ ناقصی از آن به آلمانی وجود دارد. این کتاب در دورۀ احیاء علم، اختلافات دانشمندان اروپایی را دربارۀ تطبیق لغات یونانی و عربی حل کرده است. از دیگر آثار ابن بیطار می توان به این موارد اشاره کرد. تفسیر کتاب دیسقوریدس. رسالة فی الادویة و الاغذیة، رسالة فی تداوی السّموم، کاسف الوَیل فی معرفة امراض الخَیل، کتاب الإبانة و الإعلام بما فی المنهاج من الخلل و الاوهام، کتاب الافعال الغریبة و الخواص العجیبة، میزان الطب، المغنی فی الادویة المفرده و جزوه ای به نام مقالة فی اللیمون.
دانشنامه اسلامی
اگرچه اطلاعات دقیقی در مورد دوران کودکی و نوجوانی او در دست نیست، اما او در اشبیلیه نزد برخی از اساتید از جمله نزد ابوالعباس نباتی متوفی به سال ۶۳۷ ق، و ابن الحجاج الاشبیلی و عبدالله بن صالح الکتامی شاگردی نموده است.ابن بیطار بعد از فراگیری علوم گیاهی در حوالی سال ۶۱۷ ق، درحالی که حدود ۲۰ سال داشت، اندلس را به مقصد مغرب اقصی و الجزایر و تونس و لیبی فعلی به منظور فراگیری علوم گیاهی ترک کرد، از آنجا به آسیای صغیر (ترکیه فعلی) و یونان و بیزنطه (روم) و سپس به ایران و عراق و شام و مصر سفر کرده است و در مصر به محضر الملک الکامل محمد بن ابی بکر بن ایوب رسید و توانست در آنجا مسئول گیاه شناسان آنجا شود و پس از درگذشت محمد بن ابی بکر بن ایوب به خدمت پسرش صالح نجم الدین رسید. وی تا اواخر عمر در دمشق مستقر شده و شاگردان فراوانی داشته است و بالاخره در همین شهر در سال ۶۴۶ ق، وفات یافته است.
آثار
از ابن بیطار آثار متعددی در پزشکی و داروسازی به جای مانده است؛ رسالة فی الاغذیة و الادویة؛ مقالة فی اللیمون؛ کتاب الابانة و الاعلام بما فی المنهاج من الخلل و الاوهام (ابن بیطار در این کتاب به انتقاد از کتاب ابن جزله متوفی به سال ۴۹۸ ق، تحت عنوان منهاج البیان فی ما استعمله الانسان پرداخته است)؛ کتاب تفسیر کتاب دیاسقوریدوس؛ کتاب الافعال العجیبة و الخواص الغریبة و کتاب میزان الطبیب نیز ظاهرا از او است لیکن در مورد ۲ کتاب اخیر اطلاعی در دست نیست.شهرت ابن بیطار بیشتر به خاطر تالیف دو اثر مهم « المغنی فی الادویة المفردة » و کتاب « الجامع فی الادویة المفردة » است که این کتاب را ابن بیطار به نام سلطان ایوبی ملک صالح نجم الدین، حوالی سال ۶۳۵ ق، تالیف نموده است.
منابع
۱. برگرفته از مقدمه کتاب الجامع فی الادویة المفردة، به قلم دکتر محمدمهدی اصفهانی، ص۳.۲. مقاله الفاظ من جامع المفردات، به قلم دکتر سلیم نعیمی در فصلنامه مجموعه علوم انسانی، شماره ۲۹، سال ۱۳۹۸ ق.
منبع
...
