دانشنامه اسلامی
تحقیق و تصحیح کتاب توسط عبدالعزیز میمنی صورت گرفته است.
کتاب، مشتمل است بر مقدمهای به قلم محمد ابوالفضل ابراهیم، تحت عنوان «تصدیر»، مقدمه مؤلف و 16 باب.
در «تصدیر»، اطلاعاتی پیرامون معرفی کتاب و نسخ آن و کارهایی که محقق در مورد آن انجام داده، ارائه شده است.
مبرد در مقدمه خود به بیان مقام و حرمت عالم از دیدگاه پیامبر(ص) و قبل از آن از منظر آیات قرآن کریم پرداخته است. در ادامه به بیان نافعترین علم که همانا علمی است که بدان عمل شود، پرداخته و به کلمات حکما نیز استناد جسته و از اشعار شاعران نیز بهره برده است. وی در این مقدمه، به روایت نبوی که فرمود: «أنا مدینة العلم و علی بابها» اشاره کرده و بالاترین علوم را علم به کتاب خدا و شناخت حلال و حرام و احکام آن و اعراب الفاظ آن و نیز تفسیر غرائب آن دانسته است.
نویسنده، پایهگذار علم نحو را حضرت علی(ع) معرفی کرده است. آن حضرت اصول این علم را به ابوالاسود دئلی تعلیم دادند. نویسنده، یکی از داستانهایی را که در اینباره ذکر میکند عبارت است از اینکه: دختر ابوالاسود که از شدت گرما در شگفت بود، عبارت «ما أشد الحر» را در حضور پدر بهنحوی ادا میکند که از آن نه تعجب، که سؤال از «شدیدترین گرماها» فهمیده میشود. اینجا بود که ابوالاسود دانست که «لحن» (لغزش در اعراب یا نحو) میان مردم رائج شده است؛ ازاینرو به خدمت امام علی(ع) شتافت و آن حضرت را از خطر لحن آگاه گردانید. امام(ع) نیز اصولی به وی عرضه داشت که ابوالاسود بعدها آنها را گسترش داد.
[ویکی فقه] الفاضل (کتاب). کتاب الفاضل نوشته ابو العباس محمد بن یزید المبرد ادیب و استاد علم نحو و به زبان عربی است،مؤلف این کتاب اشعار ، اخبار ، نامه ها و لغات غریب را فراهم آورده است.
ابو العباس محمد بن یزید المبرد (۲۰۷، ۲۱۰- ۲۸۵ ق) استاد اهل نحو و حافظ دانش عربی بود. خود اهل بصره اما در بغداد سکونت داشت. در آن جا از ابو عثمان مازنی ، ابو حاتم سجستانی و دیگر ادیبان روایت می کند. وی شخصی دانشمند و فاضل و در نقل روایات مورد وثوق، خوش مجلس و... بود. کسانی چون نفطویه نحوی ، محمد بن ابو الازهر ، اسماعیل بن محمد الصفار ، ابو بکر صولی ، ابو عبدالله حکیمی ، ابو سهل بن زیاد ، ابو علی طوماری و گروه کثیر دیگری از وی حدیث کرده اند. ابو عبدالله مفجع نقل می کند: مبرد به اندازه ای در حفظ لغت توانایی داشت که او را به دروغ متهم می کردند. ما قرار گذاشتیم که از وی درباره مساله ای که هیچ اصل و اساسی ندارد پرسش کنیم و جواب او را بشنویم تا بدین وسیله او را آزموده باشیم. برای این منظور قبلا در عروض شعر ذیل تمرین کرده بودیم: ابا منذر افنیت فاستبق بعضنا، یکی از ما گفت: این مصرع از فلان بحر است و دیگری گفت در فلان بحر سروده شده، از این رو به مبرد گفتیم: قبعض نزد عرب چه معنایی دارد؟ جواب داد: به معنای پنبه است و این مطلب را گفته آن اعرابی تصدیق می کند که گفته است: کان سنامها حسی القبعضا. ابو عبدالله مفجع می گوید به همراهانم گفتم: پاسخ و شاهد مثال را دیدید، اگر صحیح باشد امری شگفت است و اگر ساخته و پرداخته مبرد باشد و فی الحال آنرا حاضر کرد، و بر آن شاهدی اقامه کرده باشد، شگفت انگیزتر خواهد بود. مبرد با ابو العباس احمد بن یحیی ملقب به ثعلب معاصر بود و تاریخ ادباء به آن دو ختم شد. مبرد دوست می داشت که با ثعلب فراهم آید و ثعلب اجتماع با او را ناخوش می داشت. جعفر بن محمد بن حمدان فقیه موصلی که دوست مبرد و ثعلب بود گوید: از ابو عبدالله دینوری پرسیدم چرا ثعلب نمی خواهد با مبرد هم مجلس شود. گفت: چون مبرد خوش سخن، نیکو بیان، و گشاده زبان است، و مذهب ثعلب مذهب معلمان است. چون در مجلسی گردهم آیند به ظاهر حکم به نفع مبرد کنند تا آنگاه که باطن معلوم شود. برخی آثار وی عبارتند از: معانی القرآن ، الکامل ، المقتضب ، الرواضة ، الاشتقاق ، التوافی ، اعراب القرآن ، الرد علی سیبویه ، العروض ، ضرورة الشعر ، طبقات النحاة البصریین و...
معرفی کتاب
«الفاضل» کتابی است که مؤلف در آن اشعار برگزیده، نثرهای منتخب، خطبه های شیوا، نامه های رسا، اخبار نادر و لغات غریب و نادر را فراهم آورده است. مبرد در مقدمه کتاب به بیان مقام و حرمت عالم از دیدگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم و قبل از آن از منظر آیات قرآن کریم پرداخته است. در ادامه به بیان نافع ترین علم که همانا علمی است که بدان عمل شود پرداخته و به کلمات حکماء نیز استناد جسته و از اشعار شاعران نیز بهره برده است. مبرد در مقدمه به روایت نبوی که فرمود: انا مدینة العلم و علی بابها اشاره می کند. بالاترین علوم را علم به کتاب الله - عز و جل- و شناخت حلال و حرام و احکام آن و اعراب الفاظ آن و نیز تفسیر غرائب آن معرفی می کند. در این مقدمه، مبرد پایه گذار علم نحو را علی علیه السّلام معرفی می کند که اصول این علم را به ابو الاسود دوئلی تعلیم دادند. کتاب مشتمل بر ابوابی است: بابی در فضیلت شعر ، بابی در نوادر و غرایب لغت، بابی در جود و کرم ، بابی در اخبار مستحسنة ، بابی در مراثی بلیغه و موعظه های کوتاه و ابیات نیکو، بابی در اخبار معمرین و... و بابی که مشتمل بر فصولی در باب اخلاقیات و نیز فصاحت و زیبایی است.
نسخه شناسی
این کتاب در زمره آثار مبرد تا قبل از این به چاپ نرسیده بود. استاد میمنی در حین جستجو و تتبع در کتابخانه اسعدافندی ترکیه ذیل شماره ۳۵۹۸ به نسخه ای دست می یابد و تصویری از آن تهیه کرده و آنرا به خط خویش می نگارد. پس آنرا مورد تحقیق و پژوهش قرار داده و اشعار و امثال و اخبار آن را استخراج می نماید و شروح و تعلیقه هایی بر آن می افزاید. سپس آنرا به صورت علمی و محققانه به دار الکتب المصریة تقدیم می دارد. دار الکتب تصمیم می گیرد با شرح و تعلیقه ها و اضافاتی آنرا منتشر سازد. در نسخه مذکور چیزی که دال بر عنوان کتاب باشد موجود نیست الا آنچه در خاتمه نسخه آمده است: «کمل فاضل المبرد». با مراجعه به آثاری که ابن ندیم و یاقوت و غیره از مبرد به ثبت رسانده اند، کتابی تحت این عنوان نیافتیم. سپس اطلاع حاصل شد که کتابی تحت همین عنوان در کتابخانه استانبول موجود است. دار الکتب تصویر نسخه را تهیه کرد و در اختیار محققان گذاشت. پس از تحقیق مشخص شد که این نسخه متعلق به نویسنده ای نامعلوم از علمای قرن سوم است. بعد از مشورت با دانشمندان و اهل فن تصمیم بر آن شد که این نسخه با توجه به آنچه در آخر آن آمده است یعنی «کمل فاضل المبرد» تحت عنوان «الفاضل» منتشر شود. نسخه موجود در برنامه همان نسخه است که در سال ۱۴۲۱ ق برای سومین بار به چاپ رسیده است.
