دانشنامه اسلامی
غیب (۶۰ بار)
نهان. نهفته. هرآنچه از دیده یا از علم نهان است. ارباب لغت گفتهاند: «اَلْغَیْبُ: کُلُّ ما غابَ عَنْکَ». . من نهان آسمانها و زمین را میدانم. . آن از خبرهای نهان است که به تو وحی و اعلام میکنیم. . لفظ «الغیب» در آیه گرچه مطلق است ولی ظاهراً مراد از آن خداست که در ذیل آیه ایمان به پیامبران و کتب گذشته را ذکر کرده و در آخر به لفظ «بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ» قیامت را هم نام برده است پس بنابر وقت نزول آیه، میماند خدا و با آن سه اصل توحید: ایمان به خدا، نبوت و قیامت، تمام میشود. خدا از هر پیدا پیداتر است ولی اطلاق لفظ غیب بر خدا به علت نادیده بودن او است. در تفسیر برهان از امام صادق «علیهالسلام» مروی است که درباره «یُؤْئِنُونَ بِالْغَیْبِ» فرمود: «مَنْ آمَنَ بَقِیامِ الْقائِمِ» «علیهالسلام» و روایت دیگر فرموده: «وَالْغَیْبُ فَهُوَ الْحُجَّةُ الْغائِبُ» ظاهراً مراد امام «علیهالسلام» تطبیق است که اذعان به وجود امام غائب «علیهالسلام» نیز واجب و جزء ایمان است همچنین است شمول آن بر ملائکه. خشیة بالغیب؟ در عدهای از آیات جمله «یَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَیْبِ» و نظیر آن آمده مثل . . ایضاً . . . . مراد از این «بِالْغَیْبِ» چیست و «باء» چه معنی دارد؟ طبرسی و زمخشری و بیضاوی «بِالْغَیْبِ» را حال گرفته و گفته «یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ» یعنی از خدایشان میترسند در حالیکه از عذاب خدا غائب اند و آن را نمیبینند. در این صورت باید «باء» به معنی ظرفیت «فی» باشد. بعضیها غیب را آخرت گرفتهاند، در المیزان ذیل آیه . فرموده: معنی خوف بالغیب آن است که انسان از خدایش بترسد و از عذاب او بر حذر باشد حال آنکه عذاب و عقاب از انسان غائب است و چیزی از آن را به ظاهر مشاعرش نمیبیند. بنا به نظر المیزان باید «باء» به معنی «من» باشد. ناگفته نماند اهل لغت ظرفیت را یکی از معانی باء شمردهاند و در آیه . و در . گفتهاند معنی «فی بَدْر - فی سَحَر» است. بنابراین میشود «با» در آن به معنی «فی» و مراد از غیب دنیا باشد که از آخرت غائب است چنانکه آخرت از دنیا. بعضی گفتهاند: معنی «خَشِیَ الرَّحْمنَ بِالْغَیْبِ» آن است که از خدا بترسد با آنکه او را ندیده. «خافَ اللَّهَ وَلَمْیَرَهُ». غیب شامل گذشته و آینده در آیه . مراد اخبار و حالات پیامبران گذشته و غیره است که به طریق وحی بیان گردیده است پس منظور از غیب گذشتهها است و در . «الغیب» شامل همه نهانها است اعم از گذشته، حال و آینده پس غیب شامل هر سه است. غیب نسبت به انسان است انقسام موجودات به غیب و آشکار نسبت به ما انسانها است و نسبت به خدا همه آشکار و همه یکسانند که خداوند . میباشد. غیب مخصوص و مبذول علم غیب مخصوص به خدا است و جز خدا کسی دانای غیب نیست چنانکه آیاتی از قبیل . . . در این مطلب صریح اند و پارهای از پیامبران صریحاً علم غیب را از خود نفی کردهاند چنانکه نوح «علیهالسلام» به قومش فرمود: . و درباره رسول خدا «صلی اللَّه علیه و آله» آمده . اگر غیب را میدانستم خیر بسیار به خود جلب میکردم و بدی به من نمیرسید، من جز انذار کننده نیستم. این حکم اولی علم به غیب است ولی در نوبت ثانوی مانعی نیست که خدا مقداری از غیب به پیامبرش بیان دارد که به آن غیب مبذول میگوئیم چنانکه اخبار پیامبران و اخبار قیامت از غیب است و خداوند به آن حضرت بیان داشته چنانکه در آیه . گذشت و آیه . صریح است در اینکه علم غیب مال خداست و هیچ کس را به غیب مطلع نخواهد کرد مگر آنکه مورد رضای اوست و مورد رضا از پیامبران است. از اینجاست که غیبهای بسیاری را خدا به حضرت رسول «صلی اللَّه علیه و آله» آموخته و آن حضرت به اصحابش خاصه به علی بن ابیطالب «علیهالسلام» بیان فرموده است و چون امام «علیهالسلام» به کسی یکی از آنها را بیان میکرد، او میگفت: یا امیرالمؤمنین علم غیب بلدید؟ میفرمود: نه این علمی است که رسول خدا به من آموخته «عِلْمٌ عَلَّمَنیهِ رَسُولُ اللَّهِ «صلی اللَّه علیه و آله» و از همین باب است که عیسی «علیهالسلام» به مردم میگفت: «از آنچه میخورید و در خانهها ذخیره میکنید به شما خبر میدهم» . ایضاً قول یوسف «علیهالسلام» که به دو رفیق زندانی گفت: «یکی از شما ساقی پادشاه میشود و دیگری به دار آویخته شده و پرندگان از گوشت سرش میخورند» . در ماقبل آیه هست که: پروردگارم این را به من تعلیم فرموده است «ذلِکُما مِّما عَلَّمَنی رَبّی». خلاصه: آنکه خدا در علم غیب مستقل است و به حکم اولی جز خدا کسی دانای غیب نیست ولی خدا خودش مقداری از غیب را به صورت علم به پیامبرانش بیان میکند و آنها هم به اوصیاء خویش. رجوع شود به کافی مخصوصاً به «باب نادر فیه ذکر الغیب». و اینکه رسول خدا «صلی اللَّه علیه و آله» فرماید . نمیدانم چه به سر من یا به سر شما خواهد آمد، راجع به غیب مخصوص است و این منافات ندارد که آن حضرت بفرماید: ای علی خدایم خبر داده که تو در ماه رمضان شهید خواهی شد و محاسنت از خون فرقت خصاب خواهد گردید. در نهج البلاغه خطبه 59 پیش از جنگ نهروان درباره جنگ با خوارج فرمود: «مَصارِعُهُمْ دُونَ النُّطْفَةِ، وَاللَّهُ لایُفْلِتُ مِنْهُمْ عَشَرَةٌ وَ لایَهْلِکُ مِنْکُمْ عَشَرَةٌ» یعنی قتلگاه آنها در کنار نهر است به خدا قسم از آنها ده نفر نجات نمییابد و از شما لشکریان من ده نفر کشته نمیشود. این یک خبر غیبی بود که از آن حضرت صادر شد، محمد عبده در شرح آن میگوید از خوارج فقط 9 نفر ماند و از اصحاب آن حضرت جز هشت نفر کشته نشدند. ابن ابیالحدید در شرح آن گوید: این از اخباری است که در اثر اشتهار نزدیک به متواتر است و همه از آن حضرت نقل کردهاند و آن از جمله معجزات و اخبار غیبی آن بزرگواراست. اینها همه از غیبهای مبذول اند که از طرف خدا به رسول خدا و از آن حضرت به وصیتش صلوات اللَّه علیهم القاء شده است.
