ارطغرل

لغت نامه دهخدا

ارطغرل. [ اَ طُ رِ ] ( اِخ ) پدر بانی دولت عثمانی ، سلطان عثمان خان غازی و جدّ اعلای سلاله عثمانیه است. او پسر سلیمان ، یکی از امرای خوارزم بود. در هنگام خروج چنگیز پدر وی اولاد و عیال و اقربا و قبیله خود را به ایران کوچ داده واز آنجا بکنار دریاچه وان رفت و در نزدیک اخلاط منزل گزید و او لقب سلیمان شاه داشته است و از این نام چنین مستفاد میشود که در وطن اصلی خویش فرمانروای کوچکی بوده است و در این وقت از فرمانروائی دست کشیده برای فرار از مظالم مغولان با چند صد تن از ایل خود و ستور و مواشی قوم نقل مکان کرده است و چون در اخلاط با عشایر کرد و ارمنی امتزاج آنان میسر نبود، درصدد یافتن محلی مناسب برآمده و در جانب جنوب غربی در جواررقّه ، در نزدیک قلعه جعبر، آنگاه که از فرات عبور میکرد مغروقاً درگذشت و از این رو طایفه او پراکنده شدند. از پسران وی دو تن بقصد بازگشت بموطن اصلی خویش در حینی که ببغداد میرفتند، از طغرل برادر کوچک با عده ای در حدود چهارصد، پانصد تن از افراد عائله بسمت شمال غربی توجه کرد و در جوار ارزروم قرب پاسین بمحلی که به سورملی چغوری موسوم بود، اقامت کرد، لکن چون شنید عساکر تاتار بدانجا نزدیک شده است ، بقصد توطن در اناطولی یعنی قلمرو حکمرانی سلجوقیان حرکت کردو در نزدیکی سیواس مصادف شد با جنگی که میان مغول وسلجوقیان درگرفته بود و سلجوقیان شکست خورده و پراکنده میشدند. پس بسائقه جنسیت ، با مغلوبین همدست شدند و این امر سبب غلبه سلجوقیان شد و مغولان طالب صلح و عقد معاهده شدند. از این رو حکمران دولت سلجوقی آن زمان موسوم بسلطان علاءالدین ، ارطغرل را مورد اکرام و التفات قرارداده و برای او خلعت فرستاد و ارطغرل با قوم خویش در نزدیکی آنقره ، در میان کوههای خشک مسکن اختیار کرد ( بسال 628 هَ. ق. ). چندی بعد وی پسرخود ساوجی بک را با مقداری هدایا به قونیه نزد امرای سلجوقی فرستاد و استدعا کرد که برای محل اقامت او وقومش زمینی بدهند و سلجوقیان در میان بروسه و کوتاهیه کوههای موسوم به طومانیج را ییلاق و سکود و شهر قرچه را قشلاق آنان تعیین کردند و ارطغرل در آنجا توطن کرده و بر اطراف و نواحی آن مسلط شد. در قرب محل اقامت ارطغرل دو عشیرت یکی بنام آقشار یا علی شار و دیگری موسوم به چاودار سکونت داشتند و ارطغرل این دو عشیره را مطیع خود ساخت و در آن نواحی تگورهای مسیحی بودند و تگور قره حصار چون توسیع دایره نفوذ و اقتدار ارطغرل را مشاهده کرد، بعضی تجاوزات آغاز کرد. از این رو طغرل به قونیه رفت و سلطان علاءالدین را بفتح و تسخیر قره حصار تشویق کرد وعلاءالدین با وی بمحاصره قره حصار آمد در آن وقت سردار مغول که با علاءالدین پیمانی داشت ، نقض عهد کرد و ارک لی را که جزو قلمرو علاءالدین و نزدیک قونیه بود،متصرف شد. علاءالدین ناگزیر بدان صوب متوجه شد و محاصره قره جه حصار را بعهده ارطغرل گذاشت و ارطغرل باکمال شجاعت قلعه را فتح کرد و تگور آنجا را با سایراسراء، بهمراه دوندارغازی برادر خویش بخدمت علاءالدین فرستاد. سپس ما بین سلاجقه مدت شش سال در امر وراثت تخت و تاج منازعاتی درگرفت و ارطغرل در این مدت بیطرفی اختیار کرد و در 680 هَ. ق. در 92 و بروایتی در 96سالگی درگذشت. فرزند او عثمان غازی خلف و جانشین وی گردیده و سرکرده قبیله شد و جسد ارطغرل را در قصبه سکود دفن کردند. در آن قصبه مسجد جامعی از او برجای مانده است. ( قاموس الاعلام ترکی ). و رجوع به ( ( از سعدی تا جامی ) ) تألیف برون ترجمه حکمت ص 238 شود.

فرهنگ فارسی

پدر بانی دولت عثمانی

دانشنامه عمومی

ارطغرل پسر سلیمان شاه ( درگذشته ۱۲۸۰م ) و پدر عثمان یکم بنیان گذار امپراتوری عثمانی بود. بعد از فتوحات و موفقیت هایی که ارطغرل رهبر ایل ترک قایی و پدر عثمان یکم در نبرد با صلیبیون و مغولها کسب می کند، سلطان سلجوقی علاءالدین کیقباد، به پاس تقدیر، وی را حاکم بر مناطق دومانیچ، سوگوت و اطراف آن می کند. ارطغرل همچنین فاتح قلعه قاراجا حیصار بیزانس است. وی در سوگوت درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد.
هر سال مراسم یادبود ارطغرل غازی در دو روز یکشنبه ماه سپتامبر در آرامگاهش برگزار می شود. [ نیازمند منبع]
در قرن نوزدهم، ناوگان ارتش عثمانی به نام «ارطغرل» و مسجد ارطغرل غازی در آسبارات، ترکمنستان نیز به افتخار او نامگذاری شده است. [ نیازمند منبع]

دانشنامه آزاد فارسی

اَرطُغرُل (۵۹۰ ـ۶۸۰ ق)
سرکردۀ ترکمانان و نیای امپراتوری عثمانی . سلیمان، پدر ارطغرل ، با ۵۰هزار ترکمان در حدود ۶۲۱ق، به حوالی ارزنجان ، کوچ کرد. پس از وی ، ارطغرل با ۴۰۰ خانوار از مردم ایل خود در مشرق ارزروم اقامت گزید. در نبرد میان سلاجقۀ روم و مغولان به هواداری از سپاه سلجوقی در جنگ شرکت جست و در پیروزی آنان مؤثر بود . سپس در نزدیکی انقره (آنکارا) سکونت گزید (۶۲۸ق). وی از آن پس به سرحدداریِ دولت سلجوقی منصوب شد. به کمک علاءالدین کیقباد سلجوقی، قراچه حصار را گشود و ناحیۀ سلطان اونی نیز تیول وی شد. خاندان عثمانی از همین ناحیه به گسترش قلمرو خود پرداختند. عبدالحمید دوم، برای زنده نگاه داشتن نام جد خاندان عثمانی، بخشی از ولایت خداوندگار (بورسه) را «سنجاق ارطغرل» نامید.