دانشنامه اسلامی
خصم (۱۸ بار)
«خَصم» در اصل معنای مصدری دارد، و به معنای «نزاع کردن» است، ولی بسیار می شود که به طرفین نزاع نیز «خصم» می گویند، این کلمه، بر مفرد و جمع هر دو اطلاق می شود، و گاه جمع آن به صورت «خصوم» آمده است.
دشمن. آیا خبر دشمنان را دانستهای؟ آن گاه که از محراب بالا رفتند. «خصم» مصدر و صفت هر دو آمده و نیز در واحد و جمع به کار رفته است چنانکه در آیه فوق منظور از آن جمع است و همچنین است در آیه که مراد دو گروه مؤمن و کافر است. اختصام و تخاصم هر دو به معنی مخاصمه است (اقرب) ، «یَخِصِّمون» در آیه در اصل «یَخْتَصِمُونَ» بود تاء به صاد بدل شده و در آن ادغام گردیده است. خصام در به قول زجّاج جمع خصم است و فَعْل (به فتح اوّل و سکون دوّم) اگر صفت باشد بر وزن فعال (به کسر اوّل) جمع بسته میشود مثل صَعْبْ و صِعاب و از خلیل نقل شده که آن مصدر است به معنی مخامصه (مجمع البیان) ولی در آیه یقیناً مصدر و به معنی مخامصه است خصم (بر وزن کتف) و خَصوم (به فتح اوّل) به معنی مخاصم و مجادل است مثل بلکه آنها مردمی مخامصه گراند. خَصیم: به معنی کثیرالمخاصمه میباشد . * به نظر میآید: مراد از اختصام ملاء اعلی همان مناقشه ملائکه درباره خلقت آدم و خلافت او در روی زمین و مخالفت ابلیس لعین است. مناقشهای که با خدا کردند و یا مناقشهای که میان خودشان بود چنانکه آیات بعدی درباره خلقت و خلافت آدم و مخالفت شیطان و قرینه اختصام فوق میباشد. یعنی: من به اینها دانا نبودم و خدا وحی کرده است و شما ای کفّار مکّه از آن اعراض میکنید و به آن اهمیّت نمیدهید. * یا از آنچه میافریند دختران اخذ کرده و شما را با پسران برگزیده است؟ و چون یکیشان را به چیزی (دختری) که به خدا نسبت داده بشارت داده بشارت دهند چهرهاش سیاه و دلش پر از غصّه میگردد. آیا آنکه در زیور بزرگ میشود و در مخامصه آشکار کننده دلیل نیست؟. آیه سوّم را چنین معنی کردهاند: آیا و برای خدا قرار دادند یا آیا خدا اتخاذ کرده برای فرزندی، دخترانی را که در زیور تربیت و بزرگ میشود و در موقع مخاصمه بتقدیر حجت و دلیل خویش قدرت ندارند؟. به عقیده المیزان این سخن بیان واقع است زیرا زن طبعاً از حیث عاطفه از مرد قوی و از حیث تعقل از مرد ضعیف است و مرد به عکس زن میباشد و شاهد واضح عاطفهاش همان علاقه شدید او به زیور و ضعف او در تقریر دلیل خویش است . ممکن است بگوئیم: این سخن به دختر میگفتند: آیا بشارت میدهید دختری را که... و اگر از کلام خدا باشد بیان واقع است چنانکه المیزان گفته.
