مرزبان نامه
دانشنامه آزاد فارسی
تألیف مرزبان بن شروین، کتابی به طبری قدیم، در پند و اندرز و داستان هایی از زبان حیوانات، به شیوۀ کلیله و دمنه. سعدالدین وراوینی و محمد بن غازی ملطیوی، جداگانه، آن را به فارسی برگرداندند و شعرها و مثل هایی نیز به آن افزودند. مرزبان نامۀ امروزی ترجمۀ وراوینی است که قبلاً غازی آن را با نام روضةالعقول ترجمه کرده بود. در این که این اثر به زبان طبری بوده، تردید است. البته تحریر دیگری از مرزبان نامه به کوشش عمر بن عبدالرزاق کرمانی صورت گرفته که به ضمیمۀ تاریخ آل برمک منتشر شده است (پاریس، ۱۸۸۶). ابن عربشاه دمشقی مرزبان نامه وراوینی را در قرن ۹ق به عربی ترجمه کرد (مصر، ۱۲۷۸ق). مرزبان نامۀ وراوینی نخستین بار به کوشش محمد قزوینی در لیدن (۱۹۰۹) و پس از آن بارها در تهران چاپ شده است. روضةالعقول به تصحیح محمد روشن و ابوالقاسم جلیل پور به چاپ رسیده است (۱۳۸۳ش).
دانشنامه اسلامی
این کتاب، دربردارنده داستانها و حکایتهای بسیار کهن میباشد و باور بر این است که این کتاب در اصل، به یکی از گویشهای فارسی میانه و آنطوری که وراوینی میگوید، به زبان طبری کهن تألیف شده بوده است که دو بار بهطور جداگانه توسط سعدالدین وراوینی و محمد بن غازی ملطیوی به نثر فنی فارسی دری برگردانده شده است. ملطیوی نام اثر خود را «روضة العقول» نهاده است.
اثر حاضر، در واقع، تعریب متن ترکی ترجمهشده از فارسی است.
البته علامه قزوینی و شاید پیش از وی «هوتسما» در دائرةالمعارف اسلامی با تکیه به قول حاجی خلیفه در «کشف الظنون»، این کتاب را بدون توجه به محتوای آن تألیف ابن عربشاه بشمار آوردهاند، نه ترجمه از متن ترکی یا فارسی و ابن عربشاه نیز خود در آغاز کتاب با تکیه به لفظ «وضعت»، آب صافی روی دست همه ریخته است .
کتاب، مشتمل است بر «تمهید»، «مقدمه نویسنده» و «مطالب اصلی» که در نه باب تنظیم شده است.
در «تمهید»، از اصل کتاب و زبان و نویسنده آن و انتقال آن به زبانهای دیگر و نیز از موضوع آن سخن به میان آمده است.
