دانشنامه اسلامی
در بحث مفهوم ضروری دین، نخست باید به قرآن و روایات مراجعه نماییم و جایگاه آن را در متون دینی روشن سازیم. سپس به بررسی سخنان فقیهان بپردازیم تا به تعریف جامع و مانعی دست یابیم. در تکمیل بحث به تفاوت آن با اجماع و محل اثبات این گونه ضروریات اشاره خواهیم کرد.
← ضروری دین در قرآن
از آنجا که این اصطلاح در کلام قدما رایج نبوده، بیشتر تعاریف از متاخرین و معاصران است. تعداد آنها نیز اندک می باشد که به برخی اشاره می نماییم.ضروریات الدّین: الامور الواضحة فی الدین التّی لوانکر شخصٌ واحدةً منها یعد کافرا کوجوب الصَّلوة و حرمة الخمر.الضّرورة الشرعیّة: و هی المعتقد الذی لا یبذل المصّدق بها التفکیر فیها کوجوب الصَّلوة عند المسلم. فالمقصود بعبارة الفقهاءِ «معلوم من الدین بالضّرورة» یراد بها انَّ المسلم یعلم بها بداهةً لکونه مسلم و لا یتوقَّف عندها یطلب الدلیل علیها.
← تعریف شیخ طوسی
با توجه به مطالب مذکور می توان ضروریات دین را این گونه تعریف کرد:«ضروریات دین به احکام و عقایدی گویند که جزء دین بودنشان اثبات شده و از جمله واضحات و بدیهیات باشد، به گونه ای که عادتا بر هیچ مسلمانی پوشیده نباشد و حتی بعضی از غیر مسلمانان هم جزء دین بودن آن را بدانند.»انکار ضروریات دین، مستلزم انکار رسالت پیامبر است، به شرطی که منکر بداند که این امر ضروری است و شبهه ای هم در کار نباشد.
منظور از دین در ضروری دین
...
[ویکی شیعه] ضروری دین، احکام و عقایدی که برای همه مسلمانان کاملا واضح و بدیهی است جزء اسلام هستند. انکار ضروری دین، مستلزم تکذیب پیامبر(ص) و یکی از عوامل ارتداد است. وجوب نماز، روزه، حج و زکات از این جمله اند.
تعبیر ضروری دین در قرآن و متون قدیمی فقهی نیامده، اما روایتی از امام موسی کاظم(ع)، دربردارنده مفهوم ضروری دین است.
اصطلاح ضروری دین، واژه تازه ای است که بعد از محقق حلی (۶۰۲-۶۷۶ق) وارد فقه شده است. معدودی از فقها و متکلمان از جمله شیخ طوسی، فیاض لاهیجی، علامه مجلسی، مقدس اردبیلی و محمدرضا مظفر در آثار خود به این مسئله پرداخته و آن را تعریف کرده اند.
