دماوند

لغت نامه دهخدا

دماوند. [ دَ وَ ] ( اِخ )کوهی بسیار مرتفع از سلسله جبال البرز که همیشه از برف پوشیده شده و واقع است مابین طبرستان و ری. ( ناظم الاطباء ). نام کوهی به حدود ری. ( شرفنامه منیری ). نام کوهی که گویند ضحاک را در آن محبوس کردند. ( از آنندراج ) ( از برهان ). کوهی است مشهور و واقع در یکی دومنزل فاصله از ری و در جانب شرقی ری ، و اصل در آن دنیاآوند است یعنی ظرف دنیا، چه که در پارسی آوند به معنی ظرف است ، گویند بر قله اش... زمین هموار است و از آن روشنی آید و گویند چاهی است که از آن روشنی برآید و شبها آن روشنی از مسافات بعیده پدیدار است و روز دود از آن متصاعد می شود... آنچه از قراین خارجه معلوم می شود کوه آتش فشان است... در حوالی آن کوه بلوکی است آباد و خرم و به نام آن کوه معروف است. ( از فهرست ابن ندیم ). نام کوهی است در شمال [ شرقی ] تهران که بلندترین قله سلسله جبال البرز می باشد و ارتفاع آن پنج هزار و هشتصد گز است. دنباوند. دباوند. بیکنی.جبل لاجورد. از «دم » به معنی گاز و «آوند» مثل مای معروف به محل جادویی و سحر بوده است. ( از یادداشت مؤلف ). نامش در مآخذ قدیم فارسی و عربی به صور مختلف آمده ، از آن جمله است دنباوند. ارتفاعش را به اختلاف حدود 5543 و 5654 و 5739 و 5988 و 6175 و 6400 متر ذکر کرده اند. قله آن با برف دایمی پوشیده و تقریباً همیشه ابرآلود است. ظاهراً در هوای خوب و روشنایی مساعد از دریای خزر پدیدار می باشد. از جنبه زمین شناسی طبیعت آتش فشانی گرانکوه دماوند حاکی از این است که این کوه در ادوار نسبتاً متأخر پیدایش یافته است. دماوند قریب 70 دهانه آتشفشانی دارد. دماوند مرکز یک منطقه زلزله است که در سراسر مازندران ممتد می باشد.گوگرد به مقدار هنگفت دارد و در دامنه آن چشمه های آب معدنی متعدد موجود است. در افسانه های ملی ایران دماوند و رشته البرز عموماً صحنه وقایعی چند است ، از جمله البرز مسکن سیمرغ و دماوند محل زندان ضحاک است و به قول عوام هنوز در آنجا زندانی است و صداهای خفه ای را که متناوباً آنجا شنیده می شود ناله های او می دانند و البته خواص آتش فشانی دماوند منشاء این افسانه ها بوده است. ( از دایرةالمعارف فارسی ) :
ز بیدادی سمر گشته ست ضحاک
که گویند او به بند است در دماوند.ناصرخسرو.در طره آن قند لب آویز که مژگانْش
دارد صف جادوی دماوند شکسته.

فرهنگ فارسی

۱ - کوه دماوند. کوهی است از سلسله جبال البرز در شمال شرقی تهران و قله آن بلندترین قله ایرانست و ۵۶۷۱ متر ارتفاع دارد. کوه دماوند متعلق بدوران چهارم معرفه الارضی است و در دامنه های آن آب گرم معدنی وجود دارد که از همه معروفتر آب گرم لاریجان است .۲ - شهرستان دماوند. شهرستانی است جزو استان مرکزی در شمال شرقی تهران شامل بخشهای فیروز کوه گرمسارایوانکی . مرکز آن شهر دماوند است. قیسی سیب درختی سیب زمینی و لبنیات آن فراوان و پرورش زنبورعسل رایج است . در تپه ها و کوههای آن از قبیل رودهن و بومهن اسکی بازی کنند.۳ - شهر دماوند. مرکز شهرستان مذکور واقع در دره ای مصفی و حاصلخیز که از آب چشمه علی و رودهای کوچک و چشمه مشروب میشود و قریب ۹۹٠۲ تن سکنه دارد و در فصل تابستان جمعیت آن به ۱٠٠٠٠ تن میرسد.

فرهنگ اسم ها

اسم: دماوند (پسر) (فارسی) (تلفظ: damavand) (فارسی: دَماوند) (انگلیسی: damavand)
معنی: نام کوهی از سلسله جبال البرز در شمال شرقی تهران، دارای دمه و بخار

دانشنامه عمومی

دماوند (شهر). دَماوَند یکی از شهرهای استان تهران و مرکز شهرستان دماوند است. شهرداری دماوند در سال ۱۳۱۲ تأسیس شد. دماوند و اطراف آن به شماره ۵۶ در آثار ملی ایران در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ ثبت و همچنین به عنوان شهر نمونه گردشگری ایران نیز برگزیده شده است. این شهر از رشد و توسعه قصبه دماوند به وجود آمده است، که به خط مستقیم در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی کوه دماوند و ۷۴ کیلومتری شرق شهر تهران قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۹۶۰ متر و توسط چند رود مشروب می شود، یکی از مشرق که از دریاچه تار سرچشمه می گیرد و دیگری از شمال غربی که از مشا و تیزاب سرچشمه گرفته و پس از پیوستن به یکدیگر رود دماوند را تشکیل می دهند. این شهر در شرق تهران و در فاصله ۴۶ کیلومتری از پایتخت ایران قرار دارد.
نام دماوند نامی کهن است که در طول تاریخ دچار دگرگونی های بسیار گشته است. در کارنامه اردشیر بابکان به صورت دنباوند و در کتیبه های ساسانی چون کتیبهٔ شاپور اول در نقش رستم و کتیبهٔ نرسی در پایکولی به صورت دُمباوَند و در کتاب جغرافیای موسی خورنی دُمباوَند آمده که ریشه در نام پهلوی آن دارد. دماوند در مورد کوه به از دم زبان پهلوی به معنی گرما یا بخار و گاز است و وند که پسوند نسبت است تشکیل شده است و دارای معنی ظرفی که دارای گرما یا بخار است می باشد اما دربارهٔ نام گذاری شهر می توان گفت که دمب، دمبال، دما و دمال به علاوه آوند یا وند به معنای شهری است که دنباله ظرف یا دنباله کوه واقع شده است؛ بنابراین اگرچه نام کوه و شهر یکی است ولی دارای بار معنایی متفاوت می باشد. دماوند برای کوه به معنی ظرف آتش یا دارنده آتش یا بخار و برای شهر به معنی دنباله ظرف یا دنباله کوه واقع شده می باشد. این شهر از گذشته تا به امروز بر دامنه کوه واقع شده است.
دربارهٔ این نام کسروی عقیده دارد که:
«دماوند و نهاوند شباهت زیادی به یکدیگر دارند: هر دو از دو کلمه ترکیب یافته و در کلمه وند در آخر شریک و یکسان می باشند، به علاوه در نام گذاری این دو آبادی دوری و نزدیکی را نسبت به جایی یا شهری میزان گرفته اند و آنچه که نزدیک بوده نهاوند و آن دیگری را دماوند گفته اند و نها یعنی پیش و روبرو و دما یعنی پشت و دنبال؛ بنابراین نهاوند یعنی شهر و آبادی یا قلعه ایستاده در پیش رو و دماوند یعنی شهر و آبادی یا قلعه ایستاده در دنبال و پشت»

ویکی واژه

[دما/وند]
بلندترین قله ایران واقع در شمال تهران٬ شکل باستانی واژه دماوند به صورت دَمَه‌بند است یعنی وابسته به دم یا لحظه. قله دماوند نزد ایرانیان باستان بسیار مرموز و اسرارآمیز بود بخار یا دودی که هنوز هم از آن ساطع می‌گردد هوای پیرامونش را متغیر گاهی ابری و غبارآلود و گاهی هم صاف آفتابی می‌نمود بدین سبب دمه‌بند یعنی لحظه‌ای نامیده شده است.