جاهلیت

لغت نامه دهخدا

جاهلیت. [ هَِ لی ی َ ] ( ع مص جعلی ، اِ مص ) حالت نادانی. ( اقرب الموارد ) : یظنون باللّه غیرالحق ظن الجاهلیة یقولون هل لنا من الامر من شی ٔ. ( قرآن کریم 154/3 ).افحکم الجاهلیة یبغون و من احسن من اﷲ حکماً. ( قرآن 50/5 ). و قرن فی بیوتکن و لاتبرجن تبرج الجاهلیة الاولی... ( قرآن 33/33 ). اذ جعل الذین کفروا فی قلوبهم الحمیة حمیةالجاهلیة... ( قرآن 26/48 ). || جاهلیةالجهلاء. برای تأکید است. ( منتهی الارب ) ( اقرب الموارد ). || ( اِخ ) زمانه قبل از اسلام که عرب در آن جهل میداشتند بخدا و رسول وی و شرائع دین ومانند آن. ( منتهی الارب ). پیش از آمدن مسلمانان. ( مهذب الاسماء ). پیش از آمدن حضرت رسول ( ص ). ( ترجمه علامه جرجانی ). زمانه ای که پیش از زمان حضرت رسول ( ص ) بود که قبایل عرب بتها را میپرستیدند. ( آنندراج ) ( غیاث اللغات ). زمان قبل از بعثت را گویند، و بقول برخی زمان قبل از فتح مکه را جاهلیت نامند. چنانچه در شرح نخبه در تعریف مخضرمین در بیان حدیث مرفوع و موقوف ومقطوع متعرض تعریف لفظ جاهلیت بشرحی که ذکر رفت شده است. ( کشاف اصطلاحات الفنون ). روزگار عرب پیش از پیامبر. زمان فترت پیش از بعثت پیغامبر ما :
بتی دیدم از عاج در سومنات
مرصع چو در جاهلیت منات.سعدی.مؤلف بلوغ الارب در معنی جاهلیت چنین آرد: زمان پیش از اسلام که نادانان در آن دور بسیار بودند. بعضی گفته اند: جاهلیت زمان فترت یعنی عصر بین دو پیغامبر است و گاهی دوران کفر را جاهلیت گویند و بزمان پیش از فتح و عصر بین ولادت و بعثت پیغمبر اسلام نیز اطلاق شود. از ابن خالویه نقل است که این کلمه از مستحدثات اسلام است و بزمان قبل از بعثت گفته میشود. عسقلانی در شرح خود بر بخاری این را معنی غالب شمرده و آیه «یظنون باللّه غیرالحق ظن الجاهلیة» را به این معنی دانسته سپس گوید: اما گفته نووی که در شرح بر صحیح مسلم و در مواردی بطور جزم گوید: «هرجا لفظ جاهلیت آید آن عهد بخصوص منظور است » خالی ازاشکال نیست.
و تفصیل کلام آنکه کلمه «جاهلیت » گاهی به حالت «نادانی » اطلاق میشود که در قرآن و اخبار بیشتر به این معنی است و گاهی به صاحب حالت «نادانی » گفته شود. کلمه جاهلیت در گفته رسول اکرم به ابی ذر: «انک امرؤ فیک جاهلیة» و همچنین در گفته عمر: «انی نذرت فی الجاهلیة ان اعتکف لیلة» و در گفته عایشه : «کان النکاح فی الجاهلیة علی اربعة انحاء» بمعنی اول است. و نیز گفته آنان برسول ( ص ): «یا رسول اﷲ کنا فی جاهلیةو شر» یعنی در حالت نادانی یا در روش و رسم جاهلانه و نظائر آن هستیم چه آنکه جاهلیت هرچند در اصل صفت بوده لیکن استعمالات اسمی در آن غلبه دارد بطوری که معنی اسمی یافته و معنائی نزدیک بمعنی مصدری گرفته ، اما هرگاه «طائفة جاهلیة» یا «شاعر جاهلی » و مانند آن گفته شود، معنی دوم ( دارنده حالت نادانی ) مراد است و در این موارد نسبت به جهل بمعنی عدم علم یا پیروی نکردن از علم میباشد، زیرا کسی که علم وی با واقع مطابق نباشد جاهل بسیط است و اگر خلاف واقع را معتقد باشد جاهل مرکب است و اگر برخلاف واقع سخن گوید خواه علم بواقع داشته یا نداشته باشد، جاهل محسوب میشود، چنانکه در قرآن مجید است : «و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً» ( قرآن 63/25 ) و همچنین کلام پیغمبر ( ص ): «اذا کان احدکم صائماً فلایرفث و لایجهل » و از این قبیل است شعر عمروبن کلثوم :

فرهنگ معین

(هِ یَّ ) [ ع . جاهلیة ] (مص جع . ) ۱ - نادانی . ۲ - دورة پیش از اسلام که عرب بت پرستی می کرد.

فرهنگ عمید

۱. دورۀ پیش از اسلام در عربستان و احوال عرب در آن زمان که دورۀ بت پرستی بود.
۲. [مجاز] دورۀ جهل و نادانی.

فرهنگ فارسی

حالت جهل، حالت نادانی، دوره پیش ازاسلام
( مصدر ) ۱- حالت و کیفیت جاهل نادانی . ۲- دور. پیش از اسلام عرب عهد بت پرستی .

دانشنامه آزاد فارسی

جاهلیّت
اصطلاح مسلمانان برای دوره و فرهنگ عرب پیش از اسلام که شرک و تاریک اندیشی بر آن غلبه داشته است. در این دوره رسم های نیکی نیز وجود داشته، مانند آیین حنیف. ایمان به خدا و معاد و انجام بعضی سنن ابراهیمی، ازجمله ختنه و حج در این عصر سابقه داشته است. مقصود از جاهلیت در قرآن، دوره ای است که تمام ارزش های اخلاقی و دینی و فرهنگی آن، درست در مقابل اسلام قرار دارد. گاهی این لفظ در قرآن به معنای انسان متکبّر و خودرأی به کار رفته است (فرقان، ۶۳). در قرآن کریم چهار بار کلمۀ جاهلیت به کار رفته است. (آل عمران، ۱۵۴؛ احزاب، ۳۳؛ مائده، ۵۰؛ فتح، ۲۶). همچنین بارها به بعضی عقاید زشت جاهلیت اشاره شده است. (زمر، ۳؛ جاثیه، ۲۶؛ انعام، ۱۰۰ـ ۱۰۱؛ نحل، ۵۷؛ نجم، ۲۱ به بعد). برخی سنت های عرب جاهلی که در قرآن نهی شده است عبارت اند از جن پرستی (انعام، ۱۰۰؛ صافات، ۱۵۸)؛ قربانی کردن بدون این که نام خداوند برده شود (بقره، ۱۷۳؛ مائده، ۳)، حرام شماری بی جای حیوانات (مائده، ۱۰۳)، نسیء یا کوشش در تغییردادن ماه های حرام و موسم حج (توبه، ۳۷)، تجارت کردن در حال احرام و ایام حج (بقره، ۱۹۸)، به ارث بردن زنان (نساء، ۹). با مقایسۀ فرهنگ جاهلی و فرهنگ اسلامی می توان پی به عظمت این دین الهی برد چنان که در آیۀ ۱۶۴ سورۀ آل عمران آمده: «خداوند بر مؤمنان منت نهاد که پیامبری از میان خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنان می خواند و پاکیزه شان می دارد و به آنان کتاب و حکمت می آموزد، در حالی که در گذشته در گمراهی آشکاری بودند».

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] روزگار عرب پیش از اسلام را زمان جاهلیت می گویند و از آن به مناسبت در برخی ابواب فقه سخن رفته است.
عنوان جاهلیّت به مقطعی از تاریخ عرب (حدود دو قرن) پیش از ظهور اسلام و بعثت پیامبر صلّی الله علیه و آله- که بت پرستی و نیز جهل و خرافه گرایی از شاخصه های بارز آن به شمار می رود- اطلاق می گردد.
واژه شناسی جاهلیت
واژه الجاهلیّة، مأخوذ از ریشه جه ل، ترکیبی از اسم فاعل «الجاهل» و پسوند «یّة» است که ظاهراً بر اسم معنا یا اسم جمع دلالت می کند.
واژه جاهلیت در قرآن
این واژه چهار بار در سوره های مدنی قرآن، در تعابیر «ظنَّالجاهلیّة»، «حُکمَالجاهلیّة»، «تَبَّرُجَالجاهلیّة» و «حَمِیَّةَالجاهلیّة» به کار رفته و در هر چهار مورد همراه با ملامت و مذمت است. این لحن ملامت آمیز همچنین در پاره ای دیگر از آیات، که مشتقات دیگر جهل، نظیر «تَجْهَلونَ»، جاهلونَ و جاهلین، در آن ها آمده، دیده می شود. در مجموع، می توان گفت که قرآن به دوره خاصی از تاریخ عرب در عربستان پیش از اسلام توجه و از ویژگی های اخلاقی آن به شدت انتقاد کرده است. در واقع، قرآن این دوره را به سبب بروز ویژگی جاهلیت در اخلاق و رفتار مردم آن، دوره جاهلیت نامیده و بعدها این نام برای این دوره عَلَم شده است.
← معنای ظنَّ الجاهِلیَّه
...
[ویکی شیعه] جاهلیت، اصطلاحی قرآنی و حدیثی درباره نوعی از ویژگی های رفتاری، اخلاقی و اعتقادی در دوره ای از تاریخ پیش از اسلام در شبه جزیره عربستان. جهل و مشتقات آن، در اشعار عرب ِ پیش از اسلام نیز به کار رفته است. معنای جهل در عصر جاهلی بیشتر ناظر به رفتار است نه آنکه مقابل علم و دانایی باشد؛ نوعی خودسری در رفتار و روح تکبرآمیز که از سر فرود آوردن در برابر هر قدرتی، خواه انسانی و خواه الاهی و خواه به حق یا ناحق سر باز می زده است.
از مجموع احادیث برمی آید که پیامبر(ص) و ائمه(ع) از هر فرصتی برای اصلاح افکار و اعمال جاهلی و جاهلیت زدایی استفاده می کرده اند. گاه پایه و اساس آن، یعنی تعصب (حمیّت) جاهلی را تخطئه می کرده و گاه مظاهر و مصادیق آن را تبیین و از آنها انتقاد می کرده اند.
در برخی احادیث، عدم معرفت فرد به امامت، مساوی با جاهلیت دانسته و تأکید شده که چنین فردی همانند اهل جاهلیت از دنیا می رود، زیرا تحت طاعت امام عصر خود و تابع هیچ امر حقی نیست. این مضمون در دعاها هم آمده است.
[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
جاهلیت، اصطلاحی قرآنی و حدیثی ناظر به نوعی از ویژگی های اخلاقی و اعتقادی و نیز دوره ای از تاریخ پیش از اسلام عربستان که این ویژگیها در آن بروز کرده است.
واژة الجاهلیّة مأخوذ از ریشة ج ه ل، ترکیبی از اسم فاعل «الجاهل» و پسوند «یّة» است که ظاهراً بر اسم معنا یا اسم جمع دلالت می کند.
این واژه چهار بار در سوره های مدنی قرآن، در تعابیر «ظنَّالجاهلیّة» (سوره آل عمران: 154)، «حُکمَالجاهلیّة» (سوره مائده: 50)، «تَبَّرُجَالجاهلیّة» (سوره احزاب: 33) و «حَمِیَّةَالجاهلیّة» (سوره فتح: 26) بکار رفته و در هر چهار مورد همراه با ملامت و مذمت است.
این لحن ملامت آمیز همچنین در پاره ای دیگر از آیات که مشتقات دیگر جهل، نظیر «تَجْهَلونَ» (سوره نمل: 55)، جاهلونَ (سوره فرقان: 63) و جاهلین (سوره بقره: 67؛ سوره اعراف: 199)، در آنها آمده، دیده می شود.
در مجموع می توان گفت که قرآن به دورة خاصی از تاریخ عرب در عربستان پیش از اسلام توجه و از ویژگیهای اخلاقی آن به شدت انتقاد کرده است. در واقع قرآن این دوره را به سبب بروز ویژگی جاهلیت در اخلاق و رفتار مردم آن دورة جاهلیت نامیده و بعدها این نام برای این دوره عَلَم شده است.
در آیه 154 سوره آل عمران «...یَظُنّونَ بِاللّهِ غَیرَالحقِّ ظنَّ الجاهِلیَّةِ...»، عده ای به علت گمان نادرست درباره خدا مذمت شده اند. طبری (ذیل آیه) این گروه را منافقان می داند که در کار خدا و رسولش شک کرده بودند.
طَبْرِسی (ذیل آیه) منظور از «ظنّالجاهلیّة» را این گمان منافقان دانسته که خدا رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلم و اصحابش را یاری نخواهد کرد. بر این اساس وی دو معنا برای این تعبیر آورده است: یکی اینکه اعتقاد منافقان دربارة خداوند همانندِ اعتقاد دورة جاهلیت است و دیگر این که گمان آنان نظیر گمان اهل جاهلیت (یعنی کفار و منکرانِ تحقق وعده های الاهی) است.
[ویکی حج] جاهلیت اصطلاحی قرآنی و حدیثی که ناظر به نوعی از ویژگی های اخلاقی، اعتقادی و سنت های غیرالهی پیش از اسلام در حجاز است. آیین جاهلیت بر دو پایه افترا بستن به خدا و پیروی از نیاکان قرار دارد.
جاهلیت به معنای نادانی، خشونت، و تکبر همراه عصبیت در تضاد با علم یا حِلم است، بنابراین مردم عرب پیش از اسلام در ناآگاهی و غرور و خشونت غوطه ور بودند و نوعی خودسری در رفتار و روح تکبرآمیز که از سر فرود آوردن در برابر هر قدرتی، خواه انسانی و خواه الاهی و خواه به حق یا ناحق و پیروی از هدایت الهی سرباز می زده و حکومت خدا را در امور زندگی نمی پذیرفتند.
اسلام به معنای تسلیم شدن است؛ اما در اصطلاح، به احکام و شریعت الهی شکل گرفته در قالب دین اشاره دارد. واژه جاهلیت نیز بر سنت های نهاده شده پیش از نزول وحی اطلاق می گردد. بنابراین، تقابل جاهلیت و اسلام از نوع رویارویی دو سنت و شریعت است که یکی دارای خاستگاه وحیانی است و دیگری در سنت نیاکان ریشه دارد. بر این اساس، می توان ادعا کرد که مفهوم حقیقی جاهلیت در برابر وحیانیت قرار دارد. گسترش تدریجی اسلام، نقطه پایان رواج سنت های غیر الهی در جزیرة العرب بود. فتح مکه موعد پایان یافتن آیین جاهلیت بود؛ زیرا پیامبر(ص) نسخ آیین ها و سنت های جاهلی را اعلام کرد.
[ویکی فقه] جاهلیت (قرآن). روزگار عرب پیش از اسلام را زمان جاهلیت می گویند. که سنت و آداب و رسوم خاصی (جاهلی) برای خود داشتند.
جاهلیت به دوران فترت پیش از اسلام و بنا بر قولی زمان پیش از فتح مکه و در اینجا مطلق اوصاف، رسوم و عقاید عرب قبل از اسلام مورد نظر است. در این مدخل از واژه «الجاهلیة» و از آیاتی مانند «لاتنکحوا ما نکح آباءکم»، «یجعلون لله البنات» و «انما النسیء زیادة فی الکفر» همراه با قراین استفاده شده است.
عنوان جاهلیت
عنوان جاهلیّت به مقطعی از تاریخ عرب (حدود دو قرن) پیش از ظهور اسلام و بعثت پیامبر صلّی الله علیه و آله- که بت پرستی و نیز جهل و خرافه گرایی از شاخصه های بارز آن به شمار می رود- اطلاق می گردد.
بیان قرآن درباره جاهلیت
قرآن کریم چهار بار واژه جاهلیّت را با نگرش منفی به کار برده و از آن با گمان جاهلی، حکم جاهلی، خود نمایی جاهلی و حمیّت و عصبیّت جاهلی تعبیر کرده است.
اعمال جاهلی مورد نهی
...

ویکی واژه

نادانی.
دورة پیش از اسلام که عرب بت پرستی می‌کرد.