تنگ

تنگ. [ ت َ ] ( ص )ضد فراخ بود. ( لغت فرس اسدی چ اقبال ص 278 ) ( شرفنامه منیری ) ( انجمن آرا ) ( آنندراج ). نقیض فراخ باشد. ( برهان ). بی وسعت و ضیق و کم عرض. نقیض فراخ. ( ناظم الاطباء ). پهلوی تنگ بمعنی ضیق. ( حاشیه برهان چ معین ). باریک. کم عرض. اندک پهنا. مقابل گشاد. جایی که کسی یا چیزی به دشواری در آن جای گیرد. مقابل فراخ. ( فرهنگ فارسی معین ): 
من و بیغولگکی تنگ، به یک سو ز جهان 
عربی وار بگریم به زبان عجمی.آغاجی.به گور تنگ سپارد ترا دهان فراخ 
اگرْت مملکت از حد روم تا حد زاست.کسائی.زمانه سراسر پر از جنگ بود
به جویندگان بر، جهان تنگ بود.فردوسی.نباید سپاه مرا بهره زین 
به تنگست بر ما به مردی زمین.فردوسی.چو زنهار دادم نسازمْت جنگ 
جهان نیست بر مرد هشیار تنگ.فردوسی.یکی شهر بد تنگ و مردم بسی 
ز کوشش بدی خوردن هر کسی.فردوسی.چو بر دجله بر یکدگر بگذرند
چنان تنگ پل را به پی بسپرند
بترسد چنین هر کس از بیم آب 
همی برخروشد چو گیرد شتاب.فردوسی.به پنجم چنان دید جانم بخواب 
که شهری بدی تنگ نزدیک آب.فردوسی.چو سازی درنگ اندر این جای تنگ 
شود تنگ بر تو سرای درنگ.فردوسی.میان تنگ، چون ببر و، بازو ستبر
همی فر تاجت برآید به ابر.فردوسی.چو گور تنگ شود بر عدو جهان فراخ 
هر آن زمان که بر اسبش کشیده باشد تنگ.فرخی.یکی خانه دیدم ز سنگ سیاه 
گذرگاه او تنگ چون چنبری.منوچهری.او مار بود و مار، چو آهنگ او کنی 
اندرجهد ز بیم به سوراخ تنگ غار.منوچهری.پدر گفت کاین رای پدرام نیست 
تو خردی ترا رزم هنگام نیست 
هنوزت نگشته ست گهواره تنگ 
چگونه کشی از بر باره تنگ ؟اسدی.خرد مکن طبع نه چرخیست خرد
تنگ مکن دل نه جهانیست تنگ.مسعودسعد.و باید چشمهای واو، قاف و فا درخور یکدیگر و بر یک اندازه بود، نه تنگ و نه فراخ. ( نوروزنامه منسوب به خیام ).
تنگ باشد یکی جهان و دو شاه 
تنگ باشد یکی سپهر و دو ماه.سنائی.

تُنْگ
ظرفی از جنس سفال، بلور، چینی، عاج، چوب و مانند آن ها، با گردن استوانه ای نسبتاً باریک، برای نگهداری آب و نوشیدنی های دیگر. تنگ دارای سه قسمت اصلی بدنه، گردن و دهانه است. بدنۀ آن کروی، شلجمی، بیضی یا باریک یا قطور، و دهانش تنگ و گاهی دارای آبریز منقارمانند است. این ظرف بدون دسته یا با دسته، و گاه با پایه یا بدون پایه است. لولۀ آن بر سرش قرار دارد و آن جا که به بدنه متصل می شود، تَنگ و سَر لوله گشاد است. تُنگ به کوزه و پارچ و ابریق نیز شباهت دارد، که تشخیص آن ها بسیار مشکل است و تنها کاربری آن ها موجب تمایزشان می شود. این ظرف از پیش از تاریخ تا امروز، با نقوش متنوع، کاربری داشته است.

بنابر یافته های باستان شناسی، این ظرف از پیش از تاریخ کاربرد داشته است. امروزه نیز از آن استفاده می کنند یا برای تزئین به کار می برند. استفاده از تنگ در معابد و در نقوشی با مفاهیم اساطیری و دینی روی بدنه آن و ارتباط آن با آب و مفهوم برکت بخشی می تواند زمینه کاربردهای آیینی و نمادین آن باشد. چنانکه بر مُهری استوانه ای در چغازنبیل از اوایل هزاره دوم پیش از میلاد الاهه آب میان تنگهایی نشسته که آب از آن ها فوران می کند. بر مهر دیگری از شوش، مردوک (خدای بزرگ بابلی) بر تخت نشسته و تنگی به دهان نزدیک کرده است. تنگ سفالینی نیز از پیش از تاریخ منسوب به بین النهرین با نقش زنی بر روی گردن آن و نیز گوشواره ای طلا به شکل تنگ از دوره پارتیان به دست آمده است.
مکشوفه های باستانی تنگ
...