خسیس

لغت نامه دهخدا

خسیس. [ خ َ ] ( ع ص ) ناکس. فرومایه. ( دهار ) ( زمحشری ) ( منتهی الارب ). لئیم. دون همت. پست. بدسرشت. سبک مایه. حقیر. ( ناظم الاطباء ). رذل. دنی. حقیر. دون. دنیه. ضد شریف. ( یادداشت بخط مؤلف ). ج ، خِساس. اَخِسّاء :
سه حاکمکند اینجا یکباره همه دزد
می خواره و زنباره و ملعون و خسیسند.منجیک.اف ز چونین حقیر بی هنر و عقل
جان و دل این خسیس بادا پیخست.غیاثی.گر خسیسان را هجی گویی بدین مدیح
گر بخیلان را مدیح آری بدین هجی.منوچهری.منظرت به ز مخبر است بدید
که به تن زفتی و بدل زفتی
در لئیمان بطبع ممتازی
در خسیسان به فعل بی جفتی.
علی قرط اندکانی ( از فرهنگ اسدی چ پاول هرن ).
ای بد نصیحتی که تو کردی مرا
تا چون فلان خسیس و چو بهمان کنم.ناصرخسرو.در تنوری خفته با عقل شریف
به که با جهل خسیس اندر خیام.ناصرخسرو.مامیز با خسیس که رنجه کند ترا
پوشیده نرم نرم چو مر کام را ز کام.ناصرخسرو ( دیوان چ تقوی ص 261 ).هرگز نشود خسیس و کاهل
اندر دو جهان به خیر مشهور.ناصرخسرو.و شریفترین [ قوای ثلاثه نفس ] همه است [ یعنی قوه انسانی یا نفس ناطقه ] و خسیس ترین قوتهای سه گانه قوت شهوانی است. ( ذخیره خوارزمشاهی ).
بنگر کجا شدند و چه زرها گذاشتند
کسری و کیقباد و فریدون و زال زر
گردون بجز موافقت دونان نمی کند
و ایام جز خسیس نمی پرورد دگر.عمعق بخارائی.اگر خسیسی بر من گران سر است رواست
که او زمین کثیف است و من سماء سنا.خاقانی.مبادا بهره مند از وی خسیسی
بجز خوشخوانی و زیبا نویسی.نظامی.بزیر پای پیلان در شدن پست
به از پیش خسیسان داشتن دست.نظامی.هرون الرشید را چون ملک و دیار مصر مسلم شد گفتا بخلاف آن طاغی که به غرور ملک مصر دعوی خدایی کرده نبخشم این مملکت را الا به خسیس ترین بندگان. ( گلستان سعدی ). جواهر اگر در خلاب افتد همان نفیس است و غبار اگر به فلک رسد همان خسیس. ( گلستان سعدی ).
زاغ ملعون از آن خسیس تر است
که فرستند باز بر اثرش.سعدی ( صاحبیه ).بنی آدم نباشد هر خسیسی
نباشد چون فرشته هر بلیسی.

فرهنگ معین

(خَ ) [ ع . ] (ص . ) ۱ - فرومایه . ۲ - بخیل . ج . خساس ، اخسه .

فرهنگ عمید

۱. بخیل.
۲. [قدیمی] فرومایه، پست، لئیم، رذل، دنی، سفله.

فرهنگ فارسی

کمدی بنثر اثر مولیر ( ۱۶۶۸ م . ) مولیر خست هارپاگون را که حرص بمال همه احساسات نیک و مهر و محبت او را نابود کرده مورد تمسخر قرار میدهد. هارپاگون با خشونت با افراد خانواده و خدمتگزاران خویش رفتار میکند ولی عاقبت می بیند که فریب خورده .
(صفت ) ۱ - فرومایه دون پست حقیر . ۲ - ممسک زفت . جمع : خساس اخسه .

دانشنامه عمومی

خسیس (فیلم ۱۹۸۰). خسیس ( فرانسوی: L'avare ) فیلمی در ژانر کمدی به کارگردانی لوئی دوفونس است که در سال ۱۹۸۰ منتشر شد. از بازیگران آن می توان به لوئی دوفونس و میشل گالابرو اشاره کرد.
خسیس (فیلم ۱۹۹۰). خسیس ( ایتالیایی: L'avaro ) یک فیلم کمدی ایتالیایی به کارگردانی است که در سال ۱۹۹۰ منتشر شد. فیلم نامۀ این فیلم، اقتباسی آزاد از نمایشنامهٔ خسیس مولیر است.
• آلبرتو سوردی
• لائورا آنتونلی
• آنا کاناکیس
• میگل بُسه
• کریستوفر لی
• ماری لافوره
• لوچا بوزه
• فرانکو اینترلنگی
• کارلو کوروکولو
• ژاک سرنا
• ماتیا اسبراجا
خسیس (فیلم ۲۰۲۳). خسیس ( به هندی: Kanjoos Makhichoos ) فیلم هندی کمدی هندی - زبان، محصول سال ۲۰۲۳ است که کارگردانی آن را ویپول مهتا بر عهده داشت. این فیلم بر اساس نمایشنامه معروف گجراتی دروغ نگو، عزیزم ( به هندی: Sajan Re Jhooth Mat Bolo ) ساخته شد. بازیگران اصلی کونال خمو، شویتا تریپاتی، پیوش میشرا، الکا امین، راجیو گوپتا و راجو سریواستاوا هستند. فیلم در روز ۲۴ مارس ۲۰۲۳ بر روی پلت فرم زی۵ به نمایش درآمد.
خسیس (نمایشنامه). خسیس ( به فرانسوی: L'Avare ) نام مشهورترین نمایشنامهٔ ژان باتیست پوکلن متخلص به مولیر، درام نویس فرانسوی است. در خسیس مولیر، طنز را چاشنی حرص و طمع زشت یک انسان ( هارپاگون ) قرار می دهد به طوری که در طول داستان دیالوگ های هارپاگون در عین اینکه خنده را با ما همراه می کند، نفرت خواننده را به این شخصیت بیشتر می کند. اشخاصی مال دوست که عشق خود را با پول تقسیم می کنند.
قهرمان داستان مرد ثروتمندی است بنام هارپاگون که زن او مرده، پسری بنام کلئانت و دختری به اسم الیز دارد. او به شدت پول به جانش بسته است تا حدی که پول خود را در زیر خاک پنهان می کند و روزانه چند مرتبه به آن سر می زند زیرا اعتقاد دارد، بهترین طعمه برای جلب دزدها، صندوق های آهنی است و اولین چیزی هم که مورد دستبردشان واقع می شود گاوصندوق است، همچنین دختر خود را به مردی می دهد که جهاز نخواهد. پسرش کلئانت عاشق دختری به نام ماریان می شود که حاضر است در صورت توافق نکردن پدرش با این ازدواج با ماریان به کشور دیگری سفر کند و با پول کمی زندگی کند ولی قبل از اینکه جریان ازدواج خود را با پدرش در میان بگذارد متوجه می شود پدرش هم می خواهد با ماریان ازدواج کند. الیز هم عاشق والر است و برای اینکه پدرش والر را به دامادی بپذیرد، والر در نقش مستخدم وارد خانه هارپاگون می شود تا نظر او را جلب کند. نوکر کلئانت لافلش به طور اتفاقی صندوق پولی که هارپاگون در باغ چال کرده بود را مییابد و کلئانت را باخبر میکند تا آن صندوق را در جایی پنهان کنند. هارپاگون بعد از مراجعه به پیش صندوق آن را نمی یابد و می فهمد که صندوق ربوده شده است. هارپاگون به داروغه اطلاع میدهد تا آن صندوق را بیابد. اما کلئانت از پدرش درخواست میکند تا با ازدواج خودش با ماریان موافقت کند تا صندوقچه را به او برگرداند. از طرف دیگر مشخص می شود والر و ماریان، خواهر و برادر هستند و مردی که برای مسئله کاری نزد هارپاگون آمده بود، پدرشان است؛ سپس خواجه آنسلم ( پدر ماریان و والر ) تمام مخارج ازدواج را که هارپاگون بر عهده نگرفت، بر عهده می گیرد. در پایان کلئانت به ماریان، الیز به والر و هارپاگون به صندوقچه خود می رسند.
با اینکه مولیر بسیاری از نمایشنامه های خود را به شعر نوشته بود، خسیس را به نثر نوشت. به همین سبب هموطنانش که معتاد به نمایشنامه های منظوم او بودند از تماشای خسیس در بادی امر لذتی نمیبردند. ایراد دیگری که به مولیر وارد میساختند این بود که می گفتند که خسیس تقلیدی از نمایشنامه ی آولولاریا ( به انگلیسی: Aulularia ) از آثار پلوتوس کمدی نویس مشهور رومی میباشد.

دانشنامه آزاد فارسی

خسیس (L\'Avare)
نمایش نامه ای از مولیر، به زبان فرانسوی، نخستین اجرا در ۱۶۶۸. والر، برای تسهیل ازدواج با الیز، ترتیبی می دهد که در خانه ای که نام صاحب آن، هارپاگون، به معنی حرص و طمع، به عنوان مستخدم مشغول کار شود. از سوی دیگر، کلئانت، برادر الیز نیز عاشق دختری از اشراف مالباخته به نام ماریان شده است. اما هارپاگون خواهان آن است که پسرش با بیوه ای ثروتمند، و الیز با اشراف زاده ای پیر ازدواج کنند. خود هارپاگون پیر نیز خواهان تصاحب ماریان، معشوق پسرش، است. کلئانت می کوشد پولی نزول کند تا روی پای خود بایستد و درمی یابد نزول خواری که به او معرفی شده، پدر خود اوست، و پدر نیز درمی یابد نزول گیر معرفی شده کلئانت است. چندی بعد، هارپاگون درمی یابد که پسرش عاشق ماریان است و ماریان نیز متقابلاً بدو تمایل دارد. پیشکار جوان نیز اعلام می کند که خواستگار الیز است. نوکر کلئانت نیز ۱۰هزار سکۀ طلایی را که هارپاگون پنهان کرده بود، دزدیده است تا به کلئانت بسپرد. معلوم می شود که آنسلم پیر، پدر ماریان و والر است و این بر پیچیدگی ها می افزاید. مال دزدیده شده به هارپاگون بازگردانده می شود و ازدواج های دلخواه انجام می گیرد. خسیس از بهترین نمایش نامه های مولیر است. آثار موسیقایی بسیاری به اقتباس از خسیس ساخته شده است که از آن شمار می توان به آثار جوزپه سارتی در قرن ۱۸ و فرانچسکو بیانکی در سال های میان ۱۸۰۲ـ۱۸۰۴ اشاره کرد.