تنوع زیستی

{biodiversity, biological diversity, diversity} [مهندسی منابع طبیعی- محیط زیست و جنگل] گوناگونی و فراوانی شکل ها و فرایندها و عملکردها و ساختارهای حیاتی گیاهان و جانوران و سایر اندامگان های زنده، شامل ترکیب نسبی گونه ها و جوامع و ذخیره های ژنی و بوم سازگان ها در مقیاس مکانی

تنوع زیستی ( به انگلیسی: Biodiversity ) مفهومی است که امروزه در سه سطح ژن، گونه و اکوسیستم مطرح می شود؛ با این وجود این واژه بیشتر در سطح گونه های زیستی شناخته می شود و در بین عموم رایج است.
امروزه روی کره زمین در حدود ۲ میلیون گونه موجود زنده شناسایی و نام گذاری شده است. این گمان در بین دانشمندان وجود دارد که این رقم تا حدود ۱۰ میلیون نیز ممکن است قابل افزایش باشد. البته بخش عظیم این افزایش متعلق به گروه های بی مهرگان و به خصوص بندپایان است. سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۲ کنفرانسی را دربارهٔ حمایت از محیط زیست در شهر ریودوژانیرو برگزار کرد که یکی از دستاوردهای آن انعقاد پیمان تنوع زیستی است. ایران نیز این معاهده را در سال ۱۳۷۵ تصویب کرد و به آن پیوسته است.
برای افزایش آگاهی ها از مسائل مربوط به تنوع زیستی، سازمان ملل روز ۲۲ مه ( ۱ خرداد ) را به عنوان روز جهانی تنوع زیستی ( IDB ) نام گذاری کرده است. از سال ۲۰۰۲ تاکنون هر ساله سازمان ملل متحد، شعار خاصی را برای این روز درنظر می گیرد.
تنوع زیستی معمولاً به همهٔ شکل های زندگی از سلول ها تا گونه ها و اکوسیستم ها گفته می شود. امروزه منظور زندگی یا حیات وحش یا دیگر ارزش های است که دشوار می توان چیزی را از این تعریف که تقریباً شامل همه چیز می شود حذف کرد. سارکار استدلال کرده است که با تفسیر تنوع زیستی در همهٔ سطوح زیست شناختی، از ژن ها تا اکوسیستم ها، ناگزیر تنوع زیستی همهٔ زیست شناسی را در بر می گیرد. تا کنون چهار سطح تنوع زیست شناختی به وسیلهٔ تنوع زیستی تعریف می شود: تنوع مولکولی، تنوع گونه ای، تنوع اکوسیستم و تنوع ژنتیکی کالیکات و همکارانش گفته اند که تنوع زیستی از جمله مفهوم هایی است که به درستی تعریف نشده است و میان جنبه های ترکیبی و کاربری در نگاه به تنوع زیستی می توان تمایز گذاشت. نگاه کاربردی بیشتر متوجه اکوسیستم و فرایندهای فرگشتی ( تکاملی ) است، در حالی که نگاه ترکیبی جانداران را به شکل گردآمده در جمعیت ها، گونه ها و رده ها و دسته بندی های بالاتر می بیند. در سال ۱۹۹۲، همایش زمین سازمان ملل تنوع زیستی را اینگونه تعریف کرد: «تنوع میان جانداران از همهٔ منابع، دربرگیرندهٔ میان چیزهای دیگر، زمینی، دریایی و دیگر اکوسیستم های آبی و پیچیده های اکولوژیکی که بخشی از آن هستند؛ این شامل تنوع میان گونه ها و اکوسیستم می شود. » یک تعریف بر پایهٔ کتاب های درسی اینگونه است: «تنوع زندگی در همهٔ سطح های طبقه بندی زیست شناختی. » ژنتیک دان ها آن را به شکل تنوع ژن ها و جانداران تعریف می کنند. آن ها فرایندهایی همچون جهش، انتقال ژنی، تحرک ژنومی را که به فرگشت می انجامند، مطالعه می کنند. اندازه گیری تنوع زیستی در یک سطح، ممکن است دقیقاً برابر با تنوع در سطحی دیگر نباشد. ولی تنوع تتراپاد، تاکسونومیک و اکولوژیکی نسبت بسیار نزدیکی را نشان می دهند. معمول ترین کاربرد تنوع زیستی جابجایی برای عبارت کهن تر و تعریف شده تر تنوع گونه ها است. تنوع زیستی نوعی میزان برای سنجش سلامت اکوسیستم ها است، ولی خود تابعی از آب و هوا است. از زمین، تنوع زیستی در منطقه های استوایی بیشینه و در قطب ها کمینه است. تغییرهای تند محیطی اغلب به انقراض های گروهی می انجامد. بر پایهٔ یک برآورد، تنها ۱٪ گونه هایی که در زمین می زیسته اند اکنون وجود دارند. نخستین بار واژهٔ تنوع زیستی به وسیلهٔ ریموند داسمن در ۱۹۶۸ در کتاب نوع دیگری از زندگی در دفاع از محیط زیست به کار برده شد. پس از آن و به فاصلهٔ یک دهه این واژه بسیار پذیرفته شد تا جایی که در دههٔ ۱۹۸۰ به کاربرد عادی در علم و سیاست محیطی وارد شد.

گوناگونی و فراوانی شکل‌ها و فرایندها و عملکردها و ساختارهای حیاتی گیاهان و جانوران و سایر اندامگان‌های زنده، شامل ترکیب نسبی گونه‌ها و جوامع و ذخیره‌های ژنی و بوم‌سازگان‌ها در مقیاس مکانی.