چرکس
فرهنگ فارسی
نام یکی از امرای روم که بنا بنوشته مولف تاریخ غازانی در بیست و چهارم رمضان سال ۶۹۸ هجری بامر غازان خان بقتل رسیده است .
دانشنامه عمومی
دانشنامه آزاد فارسی
قوم بزرگ قفقازی، از اقوام بومی مناطق شمال غربی کوهستان قفقاز و دشت کوبان، متشکل از سه گروه کابارتای (در جمهوری کاباردین ـ بالکار)، آدیغه/آدیگه، ساکن ایالت خودمختار آدیغه در کراسنودار، و چرکس های ایالت خودمختار قراچایفو چرکس در استاوروپول روسیه. معروف ترین قبایل چرکس عبارت اند از ابازه، ابزاخ، اُبوخ، بُزادوخ، بِسلِنی، تمرگوی، جامیکوای، چنگوی، خاتوقای، شاپسوغ بزرگ و کوچک، کابارتای بزرگ و کوچک (قبارطی)، کافرکوی، مگوی، موگوش، ناتخواج. چرکس ها، به استثنای بعضی کابارتایی های ناحیۀ مزدوک، مسلمان حنفی هستند. زبان شان چرکسی، از گروه زبان های شمال غربی قفقاز و با تعداد زیادی لغات عربی و فارسی و ترکی و روسی است. این مردم تا پیش از تشکیل دولت شوروی فاقد کتابت بودند. چرکس ها از گذشته های دور به شجاعت و زیبایی شهرت داشتند و دولت های مسلمان خاورمیانه به کنیزان و غلامان چرکس بسیار علاقه مند بودند. چرکس ها پس از پیروزی مغولان، ناگزیر به خدمت آنان درآمدند و سپس تابع خانات کریمه شدند. هزاران غلام چرکس در قرون ۷ـ۹ق به مصر انتقال یافتند. دولت های ممالیک بحری (۶۴۸ـ۷۹۲ق) و ممالیک برجی (۷۸۴ـ۹۲۳ق) مصر، عمدتاً بر پایۀ غلامان چرکس شکل گرفتند. هزاران غلام چرکس، به ویژه در دورۀ شاه عباس و جانشینانش، بخشی از سازمان نظامی دولت صفویه را تشکیل می دادند. به جز این، چند هزار چرکس در نقاط مختلف ایران نظیر فارس و اصفهان و خوزستان سکونت داشتند. ممالیک چرکس به همراه غلامان گرجی، از ۱۱۶۰ تا ۱۲۴۵ق عملاً حاکمان خودمختار عراق عرب بودند. نفوذ روسیۀ تزاری در قفقاز که عملاً از قرن ۱۰ق/۱۶ و دورۀ ایوان مخوف آغاز شد و شدت تعدیات دولت کریمه نسبت به چرکس ها سبب گرایش بعضی گروه های این مردم، به ویژه چرکس های کابارتای و چرکس های نواحی شرقی، به دولت روسیه شد. اما بسیاری از چرکس های نواحی غربی (دشت کوبان، سواحل دریاهای آزوف و سیاه) مخالف دولت روسیه بودند و در نهضت های بزرگی نظیر قیام شیخ منصور اُشرومه و مبارزات طولانی شیخ شامل برضد آن دولت شرکت داشتند. دولت روسیه پس از خاتمه جنگ های کریمه و پایان جنبش شیخ شامل دَه ها هزار نفر از چرکس ها را به سیبری تبعید کرد و بیشتر از آن تعداد را به قلمرو دولت عثمانی فرستاد و اراضی آنان را به مهاجران روس و قزاق و اوکراینی واگذار کرد. بقایای این مردم هنوز در ترکیه و بلغارستان و سوریه و لبنان و اردن سکونت دارند. غالب زمین داران و بازرگانان و کارخانه داران بزرگ اردن از چرکس ها هستند.
