ملایر

لغت نامه دهخدا

ملایر. [ م َ ی ِ ] ( اِخ ) یکی از ولایات ثلاث است که در جنوب همدان و شمال بروجرد واقع است. ( از جغرافیای سیاسی کیهان ص 291 ). یکی از شهرستانهای استان پنجم و از نظر تقسیمات کشوری تابع فرمانداری کل همدان است. از شمال به شهرستان همدان و از جنوب به شهرستان بروجرد، از مشرق به شهرستان اراک و از مغرب به شهرستانهای نهاوند و تویسرکان محدود است. منطقه ای است سردسیر و بطور کلی خوش آب و هوا و سالم. مرتفعترین کوه شهرستان در شمال شوسه ملایر به اراک و شمال کمازان واقع و معروف به کوه لشکردر است که 2928 متر از سطح دریا بلندتر است. مهمترین رودخانه شهرستان رودخانه خرم آباد است که از شعب رودخانه گاماساب به شمار می آید. محصول عمده این شهرستان غلات و گردو و انگور و سایر میوه ها و حبوبات است و از صادرات مهم آن کشمش ، قیسی ، گردو، چوب صنوبر، چوب گردو، پوست ، پشم و کتیراست. معادنی که در کوههای این شهرستان وجود دارد عبارت است از زغال سنگ و سنگ سفید که در بلورسازی مصرف دارد و سنگ مرمر متوسط و طلا که در اراضی طجر دهستان سامن داخل خاک و شن دیده می شود. در اکثر قراء شهرستان زنان به بافتن قالی ، قالیچه ، جاجیم و گلیم اشتغال دارند که یکی از صادرات مهم شهرستان محسوب می گردد. شهرستان ملایر از 5دهستان تشکیل یافته و تقسیمات آن به شرح زیر است :
1- دهستان حومه ، 52 آبادی. 2- دهستان آورزمان ، 47 آبادی. 3- دهستان ترک ، 50 آبادی. 4- دهستان سامن ، 46 آبادی. 5- دهستان کمازان ، 55 آبادی. بنابر آمار فوق شهرستان ملایر با احتساب شهر ملایر از 251 آبادی تشکیل شده و در حدود 000،170 تن سکنه دارد. ( از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 5 ). و رجوع به نشریه مؤسسه آمار ایران و جغرافیای سیاسی کیهان صص 390 - 392 و جغرافیای غرب ایران ص 79 و نزهةالقلوب چ لیدن ص 74 شود.
ملایر. [ م َ ی ِ ] ( اِخ ) مرکز شهرستان ملایر است که در جلگه مسطحی بنا شده است. طول این شهر 48 درجه و 49 دقیقه و 30 ثانیه از مبداءگرینویچ و عرض آن 34 درجه و 17 دقیقه است و 1677 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. هوای آن معتدل است و در حدود 25432 تن سکنه دارد. از بناهای دیدنی شهر پارک ناصری است که بانی آن سلطان محمدمیرزا برادر عین الدوله و تاریخ بنای آن 1304 هَ. ق. است. این شهر، به علت آنکه شاهزاده دولت شاه یکی از پسران فتحعلی شاه اولین کسی بود که به فکر احداث آن افتاد، سابقاً دولت آباد نامیده می شد . ( از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 5 ). و رجوع به ماده قبل شود.

فرهنگ فارسی

نام سابق آن دولت آباد بود . این شهر را شاهزاده دولتشاه پسر فتحعلیشاه ساخت . شهر ملایر در جلگه مسطحی است . طول شهر ۴۸ درجه و ۴۹ دقیقه از مبدا گرینویچ و عرض آن ۳۴ درجه و ۱۷ دقیقه است و ۱۶۷۷ متر از سطح دریا بالاتر است . ملایر سردسیر و خوش آب و هوا است محصول عمده این شهرستان غلات انگور گردو و میوه است . تابستان گوجه فرنگی و سیب زمینی به اهواز و آبادان صادر میکند. صنایع دستی زنان قالیچه و گلیم بافی است . قالیچه جوزان شهرت معروفی دارد . شهرستان ملایر از ۵ دهستان که ۲۵۱ ده دارد تشکیل شده است . جمعیت این شهرستان ۱۹۱۹۶۴ تن میباشد.جمعیت شهر ملایر ۴۷۱۱۷ تن است . از بناهای دیدنی شهر پارک ناصری است که بانی آن سلطان محمد میرزا برادر عین الدوله و تاریخ بنا سال ۱۳٠۴ه.ق .میباشد بوسیله راههای شوسه به همدان بروجرد اراک مربوط میگردد .

دانشنامه عمومی

مَلایِر مرکز شهرستان ملایر است و در جنوب شرقی استان همدان قرار دارد. این شهر از نظر جمعیت دومین شهر بزرگ استان همدان، به شمار می آید. بررسی تپه نوشیجان آتشکده و قلعه ای باستانی در ۱۵ کیلومتری غرب این شهر با کاوش های باستان شناسان در این تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می دهند. دانشنامه ایرانیکا ملایر را به عنوان یکی از مراکز گویشوران زبان لری و زبان لکی معرفی می کند.
ملایر دارای سرانه فضای سبز بالایی است به طوری که شامل ۴۰ پارک شهری، ۴ پارک جنگلی و یک پارک قدیمی به نام پارک سیفیه است. سرانه فضای سبز در ملایر بیش از ۳/۱۴ متر مربع است. از جمله آثار دیدنی در ملایر می توان به پارک سیفیه، یخچال میرفتاح، شهر زیرزمینی سامن دوره اشکانیان، پروژه پارک ملل ملایر، بام ملایر و دریاچه کوثر اشاره کرد. ملایر دارای طبیعت معتدل کوهستانی با زمستان های سرد و پر برف و تابستان های معتدل است. وجود روستاها و زمین های وسیع کشاورزی و باغ های حاصل خیز انگور و فاصله کمتر از ۱۵۰ کیلومتر با سه مرکز استان و قرارگیری بر سر راه های مواصلاتی اصلی، همچنین گستردگی صنعت مبل و منبت در توسعه ملایر مؤثر بوده است.
ملایر داری یک ثبت ملی و یک ثبت جهانی است. این شهر به عنوان شهر ملی مبل و منبت در لیست شهرهای صنایع دستی کشور ثبت شده است. همچنین انگور ملایر به عنوان پنجاه و سومین میراث مهم کشاورزی جهان در سازمان فائو و ملایر به عنوان شهر جهانی انگور به ثبت رسیده است.
اگرچه شهر کنونی ملایر شهری نوبنیاد است ولی این نام ریشه ای کهن دارد. درج نام ملایر بر روی مهرهای به دست آمده از دوره ساسانی و ذکر این نام در متن های قرن ششم هجری نشان دهنده این است که در آن دوران یا حداقل بخشی از آن، منطقه وسیع بین جنوب کوه های الوند تا کوه ها شمال لرستان و از شرق در دامنه کوه های راسوند تا حوالی کرمانشاه در غرب، به این نام خوانده می شده؛ اما به دلیل موقعیت نچندان مناسب ملایر برای تشکیل یک مرکز شهری معتبر و همچنین همجواری این منطقه با شهرهای بزرگ آن دوران همچون همدان، نهاوند، کرج ابودلف و بروجرد، ملایر تا سده های اخیر فاقد مرکزیت بوده بنابراین اسناد چندانی از نام ملایر در متون کهن به ویژه متون سده های نخستین اسلامی در دسترس نیست، ظهور دوباره نام ملایر را می توان بعد از ویرانی شهر کرج ابودلف در سده پنجم هجری و سپس در دوره ایلخانیان در نظر گرفت.

ویکی واژه

ریشه و قدمت واژه دقیقاً روشن نیست اما مفاهیمی نظیر مردم جدا، مردم بیگانه، بیگانه شاید از لحاظ زبان و گویش، برای دولت مرکزی یا سکنه پیرامون. ملایر ممکن است به سه بخش مَل - آ - یِر قابل تجزیه باشد، و عبارت کلی به معنی مردم یا سرزمین جدا، خودمختار و مفاهیمی از این نوع داشته است[۱].
↑ نکته قابل ذکر اینست که در زمان رسمیت داشتن واژه ملایر، تنها به یک دهکده یا محدوده محدود نبوده، شاید بخش بزرگی که از لحاظ زبان مشترک بودند را شامل می‌شده است.