قهندز. [ ق َ هََ دَ / ق ُ هََ دَ ] ( معرب ، اِ ) در اصل معرب کهن دژ بمعنی قلعه باستانی است و اینک به قلعه های تکی که در شهرهای غیرمشهور هست اطلاق میگردد، مانند قهندز سمرقند، قهندز بخاری ، قهندز بلخ ، قهندز مرو و قهندز نیشابور. گروهی از محدثان ببرخی از این قلعه ها منسوبند. ( از معجم البلدان ). چهار موضعند و این کلمه معرب است ، زیرا در کلام عرب دال و پس از آن بدون فاصله زاء نباشد. ( منتهی الارب ).
فرهنگ معین
(قُ هَ دَ ) [ معر. ] (اِمر. ) کهن دژ، دژ قدیمی .
فرهنگ عمید
دژ کهن، قلعۀ کهن.
فرهنگ فارسی
نام عده ای از قلعه ها در قدیم از جمله پنج شهر خراسان ( سمرقند بخارا بلخ مرو و نیشابور ) قهندز داشته اند . ( اسم ) قلعه قدیمی ارک شهر : نماز خفتن بگزارده اریاق را از طارم بقهندز بردند .
