طنز

لغت نامه دهخدا

طنز. [ طَ ] ( ع مص ) فسوس کردن.( منتهی الارب ) ( منتخب اللغات ). فسوس داشتن. ( دهار ). افسوس داشتن. ( زوزنی ). افسوس کردن. ( تاج المصادر ). || بر کسی خندیدن. || عیب کردن. ( زوزنی ). || لقب کردن. ( زوزنی ). || سخن به رموز گفتن. ( غیاث ) ( آنندراج ). || ( اِمص ) طعنه. ( غیاث ) ( آنندراج ). سخریه : آنچه دیده و شنیده از احوال نوخاستگان و حرکات ایشان و سخنان باطنز که میگفتند بازراند. ( تاریخ بیهقی ص 599 ). بزرگان طنز فرانستانند. ( تاریخ بیهقی ص 392 ).
زبون تر از مه سی روزه ام مهی سی روز
مرا بطنز چو خورشید خواند آن جوزا.خاقانی.سالها جستم ندیدم زو نشان
جز که طنز و تسخر این سرخوشان.مولوی.قهقهه زد آن جهود سنگدل
ازسر افسوس و طنز و غش و غل.مولوی.عقلم بطنز گفت که انظر الی الابل
کاندر ابل عجایب صنع خدا بسی است.سلمان ساوجی.|| ناز. ( غیاث ) ( آنندراج ).
طنز. [ طَ ] ( اِخ )( شارع... ) ببغداد است بنهر طابق. ( معجم البلدان ).

فرهنگ معین

(طَ ) [ ع . ] ۱ - (مص م . ) ریشخند کردن ، مسخره کردن . ۲ - طعنه زدن . ۳ - (اِمص . ) طعنه . ۴ - (اِ. ) ناز و کرشمه . ۵ - عملی که جنبه های نادرست یا ناروای پدیده ای را مورد مسخره قرار می دهد و هدف آن اصلاح است . (اعم از شعر، نثر و نمایش ).

فرهنگ عمید

۱. (ادبی ) شیوۀ ادبی که در آن عیوب فردی و اجتماعی به منظور اصلاح این عیوب به صورت خنده آوری نمایش داده می شوند.
۲. طعنه، سرزنش.
* طنز زدن: (مصدر لازم ) = * طنز کردن
* طنز کردن: (مصدر لازم ) [قدیمی] طعنه زدن، مسخره کردن.

فرهنگ فارسی

فسوس کردن، ریشخندکردن، مسخره کردن، نازکردن، طعنه، سرزنش ، نازوکرشمه
۱ - ( مصدر ) افسوس کردن مسخره کردن . ۲ - طعنه زدن سرزنش کردن . ۳ - مسخره . ۴ - طعنه سرزنش . ۵ - ( اسم ) ناز .
ببغداد است بنهر طابق

فرهنگستان زبان و ادب

{satire} [هنرهای نمایشی] نوعی شیوۀ بیان در ادبیات نمایشی که با به کار گرفتن طعنه و سخن کنایه دار سعی در نشان دادن شرارت اخلاقی آدم ها و تحقیر آنها دارد و هدف آن اصلاح رفتارهای بشری است

دانشنامه عمومی

طَنز، هنری است که عدم تناسبات در عرصه های مختلف اجتماعی را که در ظاهر متناسب به نظر می رسند، نشان می دهد و این خود مایه خنده می شود. هنر طنزپردازی، کشف و بیان هنرمندانه و زیبایی شناختی عدم تناسب در این «متناسبات» است.
طنز هنری مکتوب است و اجرای آن در دیگر گونه های نمایشی به طور نمونه تئاتر، سینما یا تلویزیون، کمدی نامیده می شود.
طنز، واژه ای عربی و به معنای طعنه زدن و معادل شوخی در فارسی است. معادل انگلیسی طنز، satire از ریشهٔ satira در لاتین و satyros یونانی است. ساتیرا نام ظرفی پر از میوه های متنوع بود که به یکی از خدایان کشاورزی هدیه داده شده و به معنای واژگانی «غذای کامل» یا «آمیخته ای از هرچیز» بود.
طنز و هجو هر دو نوعی از مطایبه یا همان شوخ طبعی هستند. اما هجو به قصد مسخره کردن، ریشخند یا تخریب شخصیت کسی نگاشته می شود؛ هجو قصد اصلاح ندارد و هدف اصلی آن نابودی شخصیت طرف مقابل است. هزل نیز استفاده از الفاظ رکیک است و سخنی است که در آن مضامینی خلاف اخلاق و ادب بیاید؛ آثار هجو گاهی با هزل همراه هستند؛ یعنی ادبیات رکیک و گاهی با جدّ؛ یعنی ادبیات رسمی برای تخریب رقیب یا دشمن استفاده می شود. هجو لزوماً همیشه شوخ طبعانه نیست و ممکن است بسیار طعنه دار برای طنز در نظر گرفته شود، معمولاً مقاصد اصلاح طلبانه و اجتماعی در آن مطرح است. طنز با بیان ظریف مشکلات و کاستی ها، با زبانی غیرمستقیم سعی در اصلاح آن ها دارد؛ و در نهایت، کمدی نوعی بیان مطایبه آمیز به صورت تصویری مثل سینما و تئاتر است و می تواند از همه شاخه های شوخ طبعی و مطایبه ( طنز، هجو و هزل ) استفاده کند.
در ادبیات طنز به نوع خاصی از آثار منظوم یا منثور ادبی گفته می شود که اشتباهات یا جنبه های نامطلوب رفتار بشری، فسادهای اجتماعی و سیاسی یا حتی تفکرات فلسفی را به شیوه ای خنده دار به چالش می کشد. در تعریف طنز آمده است: «اثری ادبی که با استفاده از بذله، وارونه سازی، خشم و نقیضه، ضعف ها و تعلیمات اجتماعی جوامع بشری را به نقد می کشد. » جانسون طنز را این گونه معنی می کند: «شعری که در آن شرارت و حماقت سانسور شده باشد. »
به کار بردن کلمه طنز برای انتقادی که به صورت خنده آور و مضحک بیان شود در فارسی معاصر سابقه زیاد طولانی ندارد. هرچند که طنز در تاریخ بیهقی و دیگر دیگر آثار قدیم زبان فارسی به کار رفته، ولی استعمال وسیعی به معنای satire اروپایی نداشته است. در فارسی، عربی و ترکی کلمه واحدی که دقیقاً این معنی را در هر سه زبان برساند وجود نداشته است. سابقاً در فارسی هجو به کار می رفت که بیشتر جنبه انتقاد مستقیم و شخصی دارد و جنبه غیر مستقیم ساتیر را ندارد و اغلب آموزنده و اجتماعی هم نیست. در فارسی هزل را نیز به کار برده اند که ضد جد است و بیشتر جنبه مزاح و مطایبه دارد.

دانشنامه آزاد فارسی

طنز (satire)
گونه یا اثر ادبی خنده آور، برای بیان معایب و آگاهانیدن اذهان نسبت به عمق رذالت ها و بدی ها از طریق بزرگ نمایی و به مضحکه گرفتن. طبیعت طنز بر خنده استوار است، اما برخلاف فکاهه و مطایبه، هدف اصلی آن خنداندن نیست، بلکه اصلاح و تزکیۀ اجتماع، با نشان دادن اغراق آمیز معایب و رذایل موجود، اما مغفول، از راه خندانیدن مخاطبان و به تفکر واداشتن ایشان، است. طنز بیشتر با خِرَد سروکار دارد تا با احساس. سابقۀ طنزنویسی را می توان تا یوونال و هوراس، شاعران رومی، پی گرفت. قالب طنز در قرون ۱۷ و ۱۸ در اروپا رواج یافت. ولتر و سویفت از طنزپردازان بنام این دوره اند. مارک تواین امریکایی از بزرگ ترین طنزنویسان نسبتاً متأخر جهان شمرده می شود. پیشینۀ طنز در ایران هرچند فقط به صورت رگه هایی پراکنده به پیش از اسلام می رسد، اما تولد حقیقی طنز در دوران اسلامی و به ویژه در قرون ۶ و ۷ ق با حکایات طنزآمیز صوفیه صورت گرفت. بررسی تاریخ طنز در ایران نشان می دهد که وابستگی اکثر ادیبان به فرمانروایان، مانعی عمده در راه آن بوده است و فقط شمار معدودی مانند عبید زاکانی و محمدحسین صفاعلی معروف به نبی السارقین (پیغمبر دزدان) بی پروا طنز اجتماعی و سیاسی نوشته اند. دورۀ بیداری را باید دورۀ تکامل و بلوغ طنز فارسی دانست. یکی از عوامل مؤثر در رشد طنز، رواج ساده نویسی بود که مجال پدیدآمدن آثاری چون چرند و پرند دهخدا و برخی آثار طالبوف و نسیم شمال و بعدها یکی بود یکی نبود جمال زاده را فراهم ساخت. از بهترین آثار طنز فارسی، روایت ترجمه گونۀ حاجی بابای اصفهانی اثر جیمز موریه، به قلم میرزا حبیب اصفهانی است. طنز فارسی را در آثار صادق هدایت نیز می یابیم. شمار طنزنویسان ایرانی در ۵۰ سال اخیر روبه افزایش گذاشته است. توفیق، ایرج پزشکزاد، عمران صلاحی و کیومرث صابری فومنی (گل آقا) از معروف ترین طنزنویسان دهه های اخیر ایران اند.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] طنز، یعنی سخن یا نمایش تمسخرآمیز در قالب ادبی می باشد.
طنز در لغت به معنای سخن تمسخرآمیز و به سخره گرفتن دیگری آمده است؛ لیکن در کاربرد امروزی معنای خاصی پیدا کرده که عبارت است از شیوه بیان ادبی؛ اعم از شعر و نثر و نیز نمایش که در آن با هدف اصلاح رفتارهای بشری، عیبها و کاستیهای فردی و اجتماعی به تمسخر گرفته می شود. بنابراین، طنز چهره و جلوه ای آراسته و خوشایند دارد؛ اما مقصود از آن، توهین و تحقیر ناخوشایند مورد طنز؛ اعم از فرد، گروه و جامعه است.
کاربرد فقهی
از احکام آن در استفتائات سخن گفته اند.
احکام
طنز با محتوا و هدف اهانت به مسلمان و هتک حرمت و آشکار کردن عیب او، حرام است. برخی گفته اند: طنز، خلاف واقع است و غالباً رویکرد هتک حرمت و اهانت دارد؛ از این رو، به حکم اوّلی جایز نیست، مگر در مواردی که به قراین و شواهد لفظی و حالی نزد مخاطبان چنین رویکردی نداشته باشد.
[ویکی فقه] طنز (ابهام زدایی). واژه طنز ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • طنز (فقه)، سخن یا نمایش تمسخرآمیز در قالب ادبی، دارای کاربرد در ابواب فقهی• طنز (ادبیات)، در اصطلاح ادبیات، نوع خاصی از آثار نظم و نثر ادبی برای انتقاد به سبک خنده آور
...
[ویکی فقه] طنز (ادبیات). طنز در لغت به معنی افسوس کردن، مسخره کردن و طعنه زدن است و در اصطلاح ادبیات به نوع خاصی از آثار نظم و نثر ادبی گفته می شود که انتقادی را بصورت خنده آور مطرح می کند و معادل "Satire" اروپایی به معنی انتقادی و طنزآمیز می باشد.
تفاوت طنز با هزل و هجو، در رعایت ادب و اخلاق است. هجو به معنی ناسزا گفتن و ضد مدح است و هزل، سخن بیهوده و یاوه بصورت زشت و غیراخلاقی و مقابل "جد" است. هزل و هجو، بیشتر، جنبه انتقاد شخصی و مستقیم دارد و هدف آن الزاما اجتماعی و آموزنده نیست. طنز در عین حال که می کوشد نازیبایی ها و رذایل فردی و جمعی را نشان دهد؛ اما صراحت و بی پردگی هجو و هزل را ندارد و خلاصه اینکه طنز، کمتر از محدوده ادب و شرم فراتر می رود.
هدف طنز
طنز اگر چه بر خنده استوار است، اما این خنده موجب تفکر و وسیله ای برای رسیدن به هدفی بالاتر یعنی آگاه کردن مردم از رواج ظلم و ستم و نیز بی اعتبار شدن فضایل اخلاقی و انسانی در جامعه است و طنزپرداز یا نویسنده سعی در به چالش کشیدن این اوضاع نابسامان را دارد.
حلبی، علی اصغر، تاریخ طنز و شوخ طبعی، تهران، ۷۷، ص۵ و۴.
در ادبیات قدیم ما "طنز" به معنی امروزی آن و نوع ادبی مجزا و خاص وجود نداشت. شاعران بزرگ ما مثل "رودکی"، "سنایی"، "انوری"، "سعدی" و "حافظ" و "مولوی" با سخره گرفتن جامعه و ناهنجاری های آن بر بی عدالتی، تبعیض، ظلم و جهل و فقر می تازیدند و به رواج بی اخلاقی و رذایل و پلیدی انتقاد می کردند.مثلاً "رودکی" خطاب به نمازگزاران ریاکار می گوید: روی به محراب نهادن چه سود؟ •••• دل به بخارا و بتان طرازایزد ما وسوسه عاشقی •••• از تو نپذیرد، نپذیرد نماز!
بهزادی اندوهجردی، حسن، طنزپردازان ایران، تهران، دستان، ۸۲، ص۸۰.
...
[ویکی فقه] طنز (فقه). طنز، یعنی سخن یا نمایش تمسخرآمیز در قالب ادبی می باشد.
طنز در لغت به معنای سخن تمسخرآمیز و به سخره گرفتن دیگری آمده است؛ لیکن در کاربرد امروزی معنای خاصی پیدا کرده که عبارت است از شیوه بیان ادبی؛ اعم از شعر و نثر و نیز نمایش که در آن با هدف اصلاح رفتارهای بشری، عیبها و کاستیهای فردی و اجتماعی به تمسخر گرفته می شود.
فرهنگ بزرگ سخن.
از احکام آن در استفتائات سخن گفته اند.
احکام
طنز با محتوا و هدف اهانت به مسلمان و هتک حرمت و آشکار کردن عیب او، حرام است.
صراط النجاة، ج۳، ص۳۰۴.
...

ویکی واژه

(اعم از شعر، نثر و نمایش)
satira
umorismo
ریشخند کردن، مسخره کردن.
طعنه زدن.
طعنه.
ناز و کرشمه.
عملی که جنبه‌های نادرست یا ناروای پدیده‌ای را مورد مسخره قرار می‌دهد و هدف آن اصلاح