باز

لغت نامه دهخدا

باز. ( اِ ) پرنده ای است مشهور و معروف که سلاطین و اکابر شکار فرمایند. ( برهان ). نام طایر شکاری. ( غیاث ). شهباز. ( دِمزن ). بمعنی باز شکاری مشهور است. ( انجمن آرا ). بمعنی باز شکاری مشهور است و آن را بتازی بازی گویند. ( آنندراج ). مرغ معروف شکاری. ( رشیدی ). جانور درنده مشهور است که بکار پادشاهان بازی است ( ؟ ) ( از نسخه خطی شرفنامه منیری متعلق بکتابخانه ٔلغت نامه ). مرغ شکاری معروف و باز هم بتازی بازی است. ( رشیدی ). نام جانوری است شکاری مشهور. ( جهانگیری ).پرنده ای است شکاری که آن را در سابق برای شکار پرندگان تربیت میکردند. از وقتی که تفنگ اختراع شد نگاه داشتن باز موقوف گشت. ( فرهنگ نظام ). مرغ شکاری. ( شعوری ج 1 ورق 165 ). باز و باشه دو مرغ شکاری هستند و تمیز آنها بس مشکل است و در برهان جامع گوید: باشه زردچشم است. ( کازیمیرسکی ). رجوع به دزی ج 1 ص 48 شود. نام مرغی است که آن را ملوک دارند. ( اوبهی ) ( معیار جمالی ). یکی از جوارح طیور: شهباز، شاهباز نوعی از آنست. مرغیست شکاری. ج، ابواز و بیزان... و یقال بازُ و بازان و ابوازُ و باز و بازیان ِ و بواز. ( قطر المحیط ). باز و بازی معروف است. ج، بیزان و ابواز و بُزاة. ( السامی فی الاسامی ). حُرّ. ( منتهی الارب ) ( دِمزن ).اسم فارسی بازی است. ( فهرست مخزن الادویه ). بعربی بازی گویند. گوشت آن بطی ءالهضم و ردی الغذا و جاذب سموم است. ( منتخب الخواص ). ابوالاشعث. ابوالبهلول. ابوالسقر. ابوالاحمق. ( المرصع ).
یکی از پرندگان و از جنس صقر و شاهین میباشد. ( سفر لاویان 11: 16 ) ( سفر تثنیه 14: 15 ). مصریان و یونانیان این مرغ را مقدس میدانستند بحدی که اگر کسی سهواً او رامیکشت خطای عظیمی نموده بود لکن قوم یهود بموافق شریعت او را یکی از حیوانات نجسه میدانستند. ( قاموس کتاب مقدس ):
منم خوکرده بر بوسش چنان چون باز بر مسته
چنان بانگ آرم از بوسش چنان چون بشکنی پسته.رودکی.اگر بازی اندر چغو کم نگر
وگر باشه ای سوی بطّان مپر.ابوشکور.تو مرگویی بشعر و من بازم
از باز کجا سبق برد مرگو؟دقیقی.ای خسرو مبارک یارا کجا بود
جایی که باز باشد پرید ماغ را.دقیقی.ز شاهین و از باز و پران عقاب
ز شیر و پلنگ و نهنگ اندر آب
همه برگزیدند فرمان اوی [ خسروپرویز ]

فرهنگ معین

[ فر. ] ( اِ. ) اجسامی جامد و سفیدرنگ و بسیار نمگیر که در آب بسیار حل می شوند و در اثر گرما خیلی زود گداخته می گردند.
(حر اض. ) به سوی، به طرف.
[ په. ] ( اِ. ) پرنده ای شکاری با چنگال های قوی و منقاری کوتاه و محکم.
[ په. ] ۱ - پسوندی که به آخر برخی واژه ها افزوده می شود و معنای «تا این زمان » را می دهد مانند: از دیرباز. ۲ - بر سر افعال درآید به معنی دوباره، از نو: بازگشتن، بازیافتن.
[ په. ] (ص. ) گشاد، گشوده.
( اِ. ) واحد طول که دو نوع است: ۱ - از سرِ انگشتان تا آرنج. ۲ - فاصلة دو دست موقعی که از طرفین گشوده شود.

فرهنگ عمید

پرنده ای شکاری، با منقار خمیده، چنگال های قوی، و پرهای قهوه ای سیر که بیشتر در کوه ها به سر می برد و در قدیم آن را برای شکار کردن جانوران تربیت می کردند: کند هم جنس با هم جنس پرواز / کبوتر با کبوتر باز با باز (نظامی۲: ۲۰۹ ).
* باز خشین: (زیست شناسی ) [قدیمی] نوعی باز تیره رنگ با چشم های سرخ که پرهای پشتش سیاه است، خشینه: تا نیامیزد با زاغ سیه باز سپید / تا نیامیزد با باز خشین کبک دری (فرخی: ۳۷۸ ).
مکرراً، ازنو، دوباره (در ترکیب با افعال ): بازآوردن، بازایستادن، بازپرسیدن، بازدادن، بازگرفتن، بازگفتن، بازیافتن، پس بر سر این دوراههٴ آز و نیاز / تا هیچ نمانی که نمی آیی باز (خیام: ۹۲ ).
۱. واحد اندازه گیری طول برابر با اندازۀ سرانگشتان تا آرنج.
۲. واحد اندازه گیری طول برابر با امتداد دو دست درحالی که دست ها به صورت افقی از هم بازشده، ارش، ارج: شده به چشم من از شادی زیارت تو / دو سال همچو دو روز و دو میل همچو دو باز (لامعی: ۵۶ ).
هر مادۀ حاصل از ترکیب اکسیدها با آب که در ترکیب با اسیدها، نمک و آب ایجاد می کند و رنگ کاغذ تورنسل در تماس با محلول آن آبی شود.
۱. [مقابلِ بسته] ویژگی پنجره، در، روزنه، و مانندِ آن که امکان ورود و خروج از آن وجود داشته باشد، گشوده.
۲. بدون پوشش: زخم باز.
۳. [مجاز] در حال کار و فعالیت: مغازه ها باز بود.
۴. گسترده، بدون مانع: دشت های باز.
۵. با فاصلۀ زیاد از هم: دست های باز.
۶. [مجاز] ویژگی ذهن خلاق، پویا، و دارای قدرت درک بالا: ذهن باز.
۷. بدون عامل بازدارنده، آزاد: فضای باز مطبوعاتی.
۸. [مجاز] ویژگی چهرۀ بدون اخم و شاد: چهرۀ باز، با روی باز از ما استقبال کرد.
* باز شدن: (مصدر لازم )
۱. گشاده شدن، گشوده شدن، وا شدن.
۲. [مجاز] آمادۀ کار شدن، دایر شدن.
۳. [قدیمی] بازگشتن: به اصل باز شود فرع و هست نزد خرد / هم این حدیث مسلّم هم این مثل مضروب (ادیب صابر: ۲۱ ).
۴. کنار رفتن.
۵. گشوده شدن گره.
* باز کردن: (مصدر متعدی )
۱. [مقابلِ بستن] گشودن، وا کردن.
۲. [مجاز] آمادۀ کار کردن، دایر کردن.
۳. کنار رفتن.
۴. گشودن گره.
۵. [مجاز] به روشنی بیان کردن یک مطلب پیچیده.
۶. روشن کردن رادیو یا تلویزیون.
۷. گشودن راه.
۸. [قدیمی] اصلاح موی سر یا صورت.
۹. عزل کردن.
۱۰. [قدیمی] منهدم کردن.
۱۱. [قدیمی] جدا کردن چیزی از چیز دیگر.
* باز گذاشتن: (مصدر متعدی ) ‹باز گذاردن› گشاده گذاشتن، گشوده گذاشتن، واگذاشتن.
۱. = باختن
۲. بازی کننده (در ترکیب با کلمۀ دیگر ): آب باز، چترباز، شطرنج باز، گاوباز، قمارباز.
۳. علاقه مند به (در ترکیب با کلمۀ دیگر ): خروس باز، کبوترباز، گُل باز، رفیق باز.
۴. دارای مهارت در چیزی و عمل کننده به آن (در ترکیب با کلمۀ دیگر ): حقه باز، کلک باز.
۵. بازنده (در ترکیب با کلمۀ دیگر ): جانباز.
۱. دوباره، ازنو، دیگرباره: باز پیدات شد؟
۲. نیز، هم: اگر حتی یک ذره ملاحظه می کردی، باز غنیمت بود.

فرهنگ فارسی

بسوی بجانب: باز جای خویش شد. توضیح این کلمه بدین معنی لازم الاضافه است.
دهی از یزد

فرهنگستان زبان و ادب

{base} [شیمی] هر مادۀ شیمیایی اعم از یونی یا مولکولی که بتواند از جسم دیگری پروتون بپذیرد

دانشنامه عمومی

در ایران سه گروه از بازها و چهار گونه زیست می کنند:
الف - طرلان ( ترلان ) یا شهباز یا باز سپید
ب - قرقی یا جره باز یا باشه
ج - پیغوها شامل پیغوی بزرگ و پیغوی کوچک
طرلان ( ترلان ) Northern Goshawk Accipiter gentilis
قرقی Eurasian Sparrowhawk Accipiter nisus
پیغوی بزرگ Levant Sparrowhak Accipiter brevipes
پیغوی کوچک Shikra Accipiter badius
باز سپید در طول تاریخ از محبوبترین پرندگان شکاری برای بازداری بوده است. نام این پرنده در زبان انگلیسی Goshawk به صورت تحت اللفظی به معنی «قوشِ غاز» است و به توانایی آن در شکار پرندگان بزرگی چون غاز وحشی اشاره دارد. البته کاربرد سنتی این پرنده بیشتر برای شکار خرگوش، قرقاول، کبک و پرندگان آبزی متوسط بوده است. فقط ژاپنی ها به طور معمول از این پرنده برای شکار حیوانات بزرگی چون غاز و درنا استفاده می کردند.
در اروپای باستان این پرنده با لقب «پرنده کشاورزان» یا «پرنده آشپزی» شناخته می شد چراکه برای شکار انواع مختلف حیوانات خوراکی مناسب بود و در مقایسه با شاهین معمولی ( بحری ) انتخاب بهتری برای مردم عادی بود. شاهین معمولی هم پرنده شکاری بسیار محبوبی بود اما به دلیل محدودیت در نوع طعمه ها ( عمدتاً پرندگان متوسط ) و تکنیک های شکارگری بیشتر مورد استفاده اشراف و نجیب زادگان بود. در دوران نوین هم این پرنده محبوبیت و اعتباری همپای شاهین معمولی در میان بازداران دارد.
باز (تفت). باز، روستایی در دهستان دهشیر بخش مرکزی شهرستان تفت استان یزد ایران است. این روستا ۸۰ کیلومتر از مرکز یزد فاصله دارد. طبق آمار این روستا بیشترین سید را در تمام روستا های ایران دارد. این روستا در دوران خلفای راشدین مورد حمله عرب های مسلمان قرار گرفته است. محصولات کشاورزی این روستا عمدتاً بادام و گندم می باشد. در اطراف و حومهٔ روستا معادن سنگ زیادی وجود دارد. در طی هشت سال جنگ تحمیلی ایران و عراق دو شهید از این روستا به مهین تقدیم شده است.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این روستا ۱۱۶ نفر ( ۵۱خانوار ) بوده است.
باز (شیمی). باز ( به فرانسوی: Base ) واژه "base" نخستین بار توسط شیمی دان فرانسوی به نام لوییس لمری مورد استفاده قرار گرفت ماده ای است که، محلول آبی آن یون های هیدروکسید ( - OH ) آزاد می کند، در صورت تماس لغزنده هستند، در صورت مزه کردن مزه تلخ دارند، وقتی با اسیدها واکنش دهند نمک تولید می کنند، باعث برانگیخته شدن برخی واکنش های شیمیایی می شوند ( کاتالیز باز ) و دریافت کننده پروتون از اهداکننده های پروتون هستند.
در تعریف دیگر، باز به هر ترکیب شیمیایی گفته می شود که وقتی در آب حل شود، به آن pH بیشتر از ۷٫۰ بدهد. سدیم هیدروکسید و آمونیاک نمونه هایی از بازهای ساده هستند.
باز نقطهٔ مقابل اسید است؛ چون اسیدها غلظت یون هیدرونیوم ( +H3O ) را در آب افزایش می دهند و بازها از غلظت این ماده می کاهند. واکنش بین یک باز و یک اسید را خنثی سازی می گویند.
اولین نظریه مدرن تعریف باز و اسید توسط سوانت آرنیوس ارائه شده است. طبق نظریه آرنیوس باز به صورت زیر تعریف می شود:
باز ماده ای است که در آب تجزیه می شود و یون های هیدروکسید ( - OH ) آزاد می کند. در نتیجه "باز" غلظت یون های هیدروکسید را در محلول آبی افزایش می دهد.
مطابق تعریف سوانت آرنیوس اسید نیز ماده ای است که در محلول آبی از هم جدا می شود و یون هیدروژن +H ( یک پروتون ) آزاد می کند.
خصوصیات عمومی باز عبارتند از:
• بازهای متمرکز شده یا قوی خورنده هستند و با مواد اسیدی به شدت واکنش نشان می دهند.
• محلول های آبی آن یا بازهای مذاب به یون ها تقسیم می شوند و رسانای الکتریسیته هستند.
• در واکنش ها با شاخص: بازها کاغذ قرمز لیتموس را به رنگ آبی درمی آورند، فنولفاتالین را صورتی، برگ بروموتیمول آبی را در رنگ طبیعی آبی خود نگه می دارند و متیل نارنجی رنگ را زرد می کنند.
• pH یک محلول بازی در شرایط استاندارد بیش از هفت است.
• بازها طعم تلخ دارند.
برای قدرت بازی از معیارهای گوناگونی استفاده می شود. برای قدرت ابربازها معمولاً از پروتون خواهی استفاده می شود که با افزایش میزان آن، قدرت بازی نیز افزایش می یابد. ثابت تفکیک بازی در مقیاس لگاریتمی ( pKb ) معیار دیگری است که برخلاف پروتون خواهی، با کاهش pKb، قدرت بازی افزایش می یابد.
• سدیم هیدروکسید در تولید صابون، کاغذ و فیبر مصنوعی استفاده می شود.
• کلسیم هیدروکسید ( آهک خرد شده ) در تولید پودر سفید کننده استفاده می شود.
• کلسیم هیدروکسید همچنین برای تمیز کردن دی اکسید گوگرد استفاده می شود که از خروجی دودکش نیروگاه ها و کارخانه ها ایجاد می شود.
• منیزیم هیدروکسید به عنوان یک آنتی اسید برای خنثی کردن اسید بیش از حد در معده و درمان سوء هاضمه استفاده می شود.
• سدیم کربنات به عنوان محلول شستشو و برای نرم کردن آب سخت مورد استفاده قرار می گیرد.
• سدیم هیدروژن کربنات به عنوان سودا در پخت و پز غذا، برای ساخت بکینگ پودر و به عنوان یک ضد اسید برای درمان سوء هاضمه و در کپسول آتش نشانی نوع سودا اسید استفاده می شود.
• آمونیوم هیدروکسید برای حذف لکه های گریس از لباس استفاده می شود.
باز (فیلم ۱۹۵۳). باز یا شاهین ( به انگلیسی: Falcon ) فیلمی هندی محصول سال ۱۹۵۳ و به کارگردانی گورو دات است. در این فیلم بازیگرانی همچون گیتا بالی، گورو دات، کی. ان. سینگ و جانی واکر ایفای نقش کرده اند.

دانشنامه آزاد فارسی

باز (جانوران). باز (جانوران)(falcon)
پرندۀ شکاری از راستۀ شاهین سانان. گرفتن، نگهداری، و تربیت باز برای شکار از قدیم رواج داشته است. خانوادۀ باز منقارهای قلاب شکل، پاهایی قوی و چنگال هایی ضخیم و قلاب مانند دارند. معمولاً تک زی اند و روی زمین، صخره، و درخت آشیانه می سازند. خوراک آن ها پستانداران و پرندگان کوچک، خزندگان، دوزیستان، ماهیان، و انواع نرم تنان است. نر و مادۀ آن ها معمولاً هم شکل اند و گاهی ماده ها بزرگ ترند. عقاب، ترلان، قرقی، قوش، هما، و کرکس بعضی از اعضای خانوادۀ بازند.
باز (شیمی). باز (شیمی)(base)
در شیمی، مادۀ پذیرای پروتون (یون هیدروژن). بازها ممکن است یون منفی داشته باشند، مانند یون هیدروکسید (OH-) که قوی ترین بازها است، یا مانند آمونیاک (NH۳) مولکول خنثی باشند (نیز ← اسید). آمونیاک باز ضعیفی است، زیرا فقط تعدادی از مولکول های آن پروتون می پذیرند.
OH- + H+ (aq)→ H۲O (l)
NH۳ + H۲O→NH+۴+ OH-
به بازهایی که در آب حل می شوند قلیا می گویند. بازهای معدنی معمولاً اکسید یا هیدروکسیدفلزات اند که با اسیدهای رقیق واکنش می دهند و تولید نمک و آب می کنند. بسیاری از کربنات ها نیز با اسیدهای رقیق واکنش می دهند و دی اکسید کربن آزاد می کنند. (نگاه کنید به جدول)
باز (موسیقی). تغییرمسیر به:
کاتمن، جان (۱۷۸۲ـ۱۸۴۲)

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] باز (ابهام زدایی). باز ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • باز (پرنده شکاری)، پرنده شکاری معروف، بحث شده در باب های تجارت، صید و ذباحه و اطعمه و اشربه• باز در عرفان، باز نماد بخت و استفاده شده در اصطلاحات عرفانی
...
[ویکی فقه] باز (پرنده شکاری). بوز باز پرنده شکاری معروف هست و از آن به مناسبت در بابهای تجارت، صید و ذباحه و اطعمه و اشربه نام برده شده است.
باز از تیره چنگال‏داران و گوشت آن حرام است؛ لیکن از آن جهت که ابزار صیادی است و منفعت حلال دارد خرید و فروش آن جایز می‏باشد.
حکم حیوان شکار شده توسط باز
حیوان شکار شده توسط باز در صورت کشته شدن حرام است مگر اینکه شکار زنده باشد و تذکیه بر آن واقع شود.

ویکی واژه

دارای وضع و حالتی (در، پنجره و مانند آنها) که بتوان از طریق آن به درون جایی داخل شد یا چیزی یا کسی را داخل یا خارج کرد، گشوده. مقابل بسته.
واحد طول که دو نوع است: از سرِ انگشتان تا آرنج.
فاصله دو دست موقعی که از طرفین گشوده شود.
اپاچ؛ پسوندی که به آخر برخی واژه‌ها افزوده می‌شود و معنای «تا این زمان» را می‌دهد مانند: از دیرباز.
بر سر افعال درآید به معنی دوباره، از نو: بازگشتن، بازیافتن.
پرنده‌ای شکاری با چنگال‌های قوی و منقاری کوتاه و محکم.
به سوی، به طرف.
گشاد، گشوده.
اجسامی جامد و سفیدرنگ و بسیار نمگیر که در آب بسیار حل می‌شوند و در اثر گرما خیلی زود گداخته می‌گردند.