لغت نامه دهخدا
دیاله. [ ل َ ] ( اِخ )دیالی. یکی از مهمترین ریزابه های ساحل چپ دجله ، که سرچشمه های آن در نواحی کرمانشاهان و کردستان ( ایران غربی ) است و در جنوب شرقی بغداد به دجله میریزد قسمتی از آن که در ایران است «سیروان » نام دارد و گاهی این اسم به همه رود هم اطلاق میشود. کمی پس از عبور از قزل رباط = جلولاء در خاک عراق راه خود را در جبل حمرین باز میکند نزدیک این محل یک رشته کانالهای عمده از دیاله منشعب میگردد که از آنها برای آبیاری نخلستانها و محصولات زمستانی و تابستانی استفاده میشود.
از شهرهای قدیم که از دیاله و کانال های آن استفاده میکرده اند. نهروان ، بعقوبه = بعقوبا، دسکره و جلولاء بوده است. پهنه اطراف مسیر سفلای دیاله در قدیم صدها آبادی و جمعیت فراوان داشت و آثار دوره ساسانی و سایر اماکن باستانی آن حاکی از این است که این ناحیه همیشه پرنعمت بوده است. در دوره اسلامی جاده خراسان ( از بغداد به ناحیه جبال ) از این ناحیه ( بیشتر در امتدادرودخانه ) میگذشت. و هنوز هم جاده اتومبیل رو بین بغداد و ایران غالباً در همان امتداد است. رجوع به دائرة المعارف فارسی شود.
