دانشنامه اسلامی
توکل از ریشه «و-ک-ل» در صورتی که با حرف «لام» به کار رود، به معنای ولایت پذیری و چنانچه با «علی» استعمال شود، به معنای اظهار عجز و اعتماد به غیر و در قرآن به همین معنای اخیر است. به گفته برخی اعتماد به غیر و سپردن امر خود به دیگری، دو قیدی است که در ریشه یاد شده باید در نظر گرفته شود و در توکل به لحاظ وزن تفعّل، گونه ای مطاوعه (موافقت و پذیرش) و اختیار هست که گویا انسان با اختیار خود فردی را وکیل بر می گزیند تا به کارهایش سامان بخشد.
معنای اصطلاحی
کاربرد این واژه در حوزه های گوناگون تفسیری و اخلاقی سبب تفاوت در تبیین مفهوم آن شده است؛
← در علم تفسیر
در برخی روایات نیز تصریح شده است که توکل درجاتی دارد، چنان که عالمان اخلاق برای آن سه مرحله ذکر کرده اند:۱. اعتماد و اتکا به خداوند در حد اعتماد انسان به وکیلی عادی که در این صورت موکِّل نیز دارای تدبیر و اختیار هست؛ نه آن که تمامی اختیار از کف او بیرون باشد.۲. روی آوردن به خداوند در حد التفات طفل به مادر که تمامی توجه کودک به مادر است و جز او نمی خواهد و نمی خواند. ۳. بالاترین درجه توکل آن است که موکِّل، خودش را در حرکات و سکنات همچون مرده ای در دستان غسّال می بیند. در این مرحله به خلاف مرحله دوم، سخن از طلب و تضرع هم نیست، چنان که حضرت ابراهیم علیه السلام در برابر پیشنهاد جبرئیل مبنی بر درخواست کمک از خداوند می گوید: اینکه او آگاه به حال من است مرا کفایت می کند.
مفاهیم نزدیک به توکل
...
