دانشنامه اسلامی
شرحهای ابن رشد بر آثار ارسطو را میتوان به سه دسته تقسیم کرد: شرحهای مفصل و بزرگ که «تفسیر» یا «شرح» نامیده میشوند، خلاصههای نوشتههای ارسطو که «جامع» و در جمع «جوامع» نام دارند و شرحهای متوسط موسوم به «تلخیص» که اثر حاضر نیز از جمله آنها میباشد. شیوه کار ابن رشد در شرحهای متوسط یا «تلخیصها»، معمولا بدین صورت است که وی ابتدا کلمات اول متن ارسطو را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح میدهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی نیز بر آنها میافزاید؛ بهگونهای که اثر بهصورت نوشته مستقلی آشکار میشود که گفتههای ارسطو و ابن رشد به هم آمیخته شده و نمیتوان آنها را از یکدیگر تشخیص داد که این روش در اثر حاضر، تا حدودی به چشم میخورد.
کتاب به قلم محمود قاسم تحقیق و با دو مقدمه از تشارلس بترورث (مصحح) و احمد عبدالمجید هریدی (مصحح) آغاز شده است. در مقدمه نخست، به این نکته اشاره شده است که اثر حاضر، جزء دوم از اجزای هشتگانه تلخیص ابن رشد از کتابهای ارسطو در علم منطق که به «ارگانون» معروف است میباشد و پیش از آن، تلخیص کتاب مقولات و تلخیص ایساغوجی، به چاپ رسیده است.
در مقدمه دوم، به بیان این نکته پرداخته شده است که ابن رشد، در تلخیص کتاب مقولات، ترتیبات و تقسیمات کتاب ارسطو را رعایت کرده و کتاب خویش را بر همان اساس، مرتب نموده است، اما در این کتاب، با این تصور که رعایت ترتیب کتاب ارسطو، مانع از شرح و تلخیص عبارات و مطالب خواهد گردید، از این متابعت عدول کرده است و مطالب را به روشی متفاوت و خاص، ارائه نموده است؛ بدینگونه که مطالب کتاب ارسطو را به پنج فصل تقسیم و در هریک از آنها، فصل یا فصولی را که متناظر با کتاب ارسطو میباشد، آورده است. سپس بدون آوردن کلمه «قال» (که معمولا پس از آن کلام ارسطو را نقل میکند) – مگر در چند مورد - موضعی که ارسطو بدان پرداخته را شرح کرده است؛ درصورتیکه در تلخیص کتاب مقولات این امر بارها تکرار شده است.
ابن رشد در این کتاب، فقط پنج مرتبه از عبارت «قال» استفاده کرده و در اولین مرتبه (که در ابتدای کتاب میباشد)، کلامی پس از آن آمده که بعید است از ارسطو باشد و در دو مرتبه دیگر که از این عبارت استفاده شده، پس از «قال» عبارتی آمده که مناظر و مشابه با نص ارسطو در «کتاب العبارة» نمیباشد.