اسم متمکن

اسم متمکن در دستور زبان فارسی و عربی، یک ترکیب وصفی و اصطلاحی مرکب به‌شمار می‌رود. این اصطلاح به اسمی اطلاق می‌شود که پایان آن بر اثر تغییر عامل‌های نحوی مختلف، مانند فاعل، مفعول یا مضاف‌الیه بودن دگرگون می‌شود، اما در عین حال، شبیه به کلمات مبنی، یعنی کلماتی که همواره بر یک حالت ثابت می‌مانند نیست. به بیان دیگر، اسم متمکن همان اسم معرب است؛ یعنی اسمی که اعراب آن با تغییر نقش دستوری‌اش تغییر می‌کند. برای نمونه، کلمه‌ای مانند کتاب در نقش‌های مختلف، همچون قرأتُ الکتابَ و هذا کتابٌ، دارای حرکات متفاوتی در آخر خود می‌شود. این مفهوم در منابع معتبری مانند کتاب کشاف اصطلاحات الفنون جرجانی نیز با همین تعریف آمده است. بنابراین، می‌توان گفت که اسم متمکن نقطه‌ی مقابل اسم مبنی است. اسم‌های متمکن به دلیل انعطاف‌پذیری و تغییرپذیری، بخش اصلی و پویای جمله را تشکیل می‌دهند و درک دقیق آن‌ها برای تجزیه و تحلیل صحیح جملات در زبان عربی ضروری است. این اصطلاح نشان‌دهنده‌ی توانایی و تمکن کلمه برای پذیرش حالات نحوی گوناگون است.